3 Mart 1924

CUMHURİYET tarihini incelemiş olanlar, bundan tam 73 yıl önce yapılan, 3 Mart 1924 tarihli toplantının yaşamsal önemini çok iyi bilirler. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bu tarihi oturumunda, hilafet ilga edilmiş, Evkaf ve Şeri'ye vekaletleri kaldırılmış ve eğitim ikiliğine son veren Tevhid - i Tedrisat Kanunu (Eğitim Birliği Yasası) kabul edilmişti.
Bilindiği gibi, saltanat Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, 1 - 2 Kasım 1922 gecesi yapılan toplantısında kaldırılmıştı. Mustafa Kemal, daha toplantı başlamadan önce, çoğunluğun onayını almıştı. Fakat o, bu konuda oybirliğinde ısrarlıydı. Ne var ki, Şükrü Hoca ve Lütfi Fikri Bey gibi kimi milletvekilleri, dirençle karşı çıkmaktaydılar.
Oybirliğinin sağlanmasında, Mustafa Kemal'in Nutuk'un 2. cildinin 186. sayfasında da yazdığı "ikna edici" konuşmasının büyük etkisi olduğunu yazar Doğan Avcıoğlu.
Saltanatın kaldırılması, daha Cumhuriyet'in ilanından önce, Türkiye'deki iktidar ikibaşlılığına son vermiştir.
Laiklik konusuna gelince: Bu konuda, daha 23 Nisan 1920'de toplanan Meclis'te egemenliğin ulusa ait olduğunun belirtilmesi bile çok önemli bir adımdır.
Yeni halifenin seçimi ise, Vahdettin'in İngiliz savaş gemisiyle kaçışından iki gün sonra 19 Kasım 1922'de yapılmıştır. Bu seçim sırasında, Başbakan Rauf Bey'in olayı açıklamasının ardından, Şeri'ye ve Evkaf Vekili Vehbi Efendi de, Vahdettin'in hilafeti yitirdiği, yenisinin seçilmesi gerektiği konusunda bir fetva vermişti.
Fetvanın Meclis'in oyuna sunulması isteğine ise Bitlis Mebusu Yusuf Ziya Bey karşı çıkmış, ancak bu çıkışa Mustafa Kemal Paşa "Affedersiniz beyefendi, bu memleketi yıkmak için de fetvalar verilmiştir. Fetva behemehal Meclis - i Ali'nin reyine vazedilmelidir (oyuna sunulmalıdır)" yanıtı üzerine oylanıp kabul edilmiştir.
3 Mart 1924 tarihli oturumda, Evkaf ve Şeriye vekaletlerinin kaldırılması, hilafetin ilgası ve Eğitim Birliği Yasası aynı anda kabul edilmiştir.
Gerçi, devletin dininin İslam olduğu yolundaki Anayasa maddesi henüz yürürlüktedir ve madde 10 Nisan 1928 tarihinde, İsmet Paşa, Mahmut Esat, Necmettin Sadık, Ruşen Eşref, Yunus Nadi, Mazhar Müfid, Recep Zühdü, Falih Rıfkı, Şükrü Kaya gibi milletvekillerinin verdikleri önerge ile Anayasa'nın 2, 16, 26 ve 38. maddelerini, 1222 sayılı yasa ile değiştirerek kaldırılmıştır ama, hiç kuşkusuz 3 Nisan 1924 tarihli oturum çok daha önemlidir.
Çünkü her laik Cumhuriyet'in temeli eğitim birliği yasasına dayanır.
Nitekim Türkiye Cumhuriyeti'nin büyük atılımlarında da, eğitim birliği yasası temel bir rol oynamıştır.
O günkü oturumda, Şeyh Saffet Efendi gibi, kimi milletvekillerinin hilafetin kaldırılmasını, şer'i yönden savunmuş olmaları da son derecede anlamlıdır.
Ne yazık ki, bu gerçek, zaman içinde iyi kavranmamış ya da kasten unutulmuştur.
Eğer, 3 Mart 1924 tarihli oturumun anlamı iyi kavranmış ve Tevhid - i Tedrisat Yasası'nın gerekleri aksatmadan yerine getirilmiş olsaydı, 73 yıl sonra, 28 Şubat 1997'de MGK'nın toplantısının böylesine yaşamsal bir boyutta olmasına hiç gerek kalmayacaktı.
Bari gerçek bundan böyle anlaşılabilse. Başka çare yok da...