Yıllık ücretli izin hakkı işçinin yıllık bazda kesintisiz belirli bir süre dinlendirilmesi amacıyla tanınmış bir haktır. İşçiler işyerinde bir yılı tamamladıkları tarihte Kanunda belirlenen süre kadar yıllık izne hak kazanırlar, takip eden yıl içinde bu iznin kullandırılması işverenin sorumluluğundadır. İşçi yıllar itibariyle hak kazandığı yıllık izni kullanmaksızın iş sözleşmesi sona ererse birikmiş bakiye yıllık izninin ücretini, işten ayrıldığı tarihteki ücreti üzerinden bütün olarak almaya hak kazanır.
Kıdem süreyi belirler
İş Kanunu işçilere işyerinde bir yılını doldurmadan yıllık izin kullanma hakkı tanımıyor. İşçi bir yılını doldurduktan sonra ikinci yılı içinde hak kazandığı yıllık izni Kanunun öngördüğü sisteme uygun şekilde kullanmak zorunda. İş Kanunumuza göre; bir yıldan beş yıla kadar çalışmış işçiye 14 günden, beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışmış işçiye 20 günden, on beş yıl ve daha fazla çalışmış işçiye 26 günden az izin verilemez. Belirttiğimiz gibi bu süreler asgari sürelerdir. İşveren isterse hedefleri tutturan işçilere ilave izin verebileceği gibi, toplu iş sözleşmesiyle daha uzun izinler belirlenebilir. 18 yaşından küçük ve 50 yaşından büyük işçilere ise 20 günden az izin verilemez.
Kesintisiz 10 gün
Bütün işyerleri için öncelikli ilke hak kazanılan yıllık iznin ilgili olduğu yılda kullanılması ve tamamen tüketilmesi. Çünkü amaç işçinin dinlendirilmesi olduğundan yıllık iznin tamamen kullandırılması düzenlenmiş durumda. Hatta bunu sağlamaya yönelik işverene tanınan önemli bir hak var, o da işverenin yıllık iznin tamamını kullandıracağı durumlarda, işçiyi yıllık izin kullanmaya zorlayabilmesi. Yıllık izin bölünmeyecekse, işçi yıllık iznin ait olduğu dönemi aşmamak şartıyla zorla izne çıkartılabiliyor. Bununla birlikte işveren yıllık izni bölerek kullandıracaksa, işçi ile hem kullanılacak dönem hem de süreler konusunda anlaşması gerekiyor. Çünkü yıllık iznin bölünmesi tarafların anlaşmasına bağlı. Yıllık iznin bölünmesi de sınırsız bir hak değil, bir parçasının kesintisiz 10 gün olarak kullandırılması zorunlu.
Kullanımı işveren ispatlar
Yargıtay kararlarında yıllık iznin kullandırıldığının imzalı belgelerle ispatlanması gerektiğini yerleşik uygulaması ile kabul ediyor. Örnek bir karara göre; “Yıllık izinlerin kullandırıldığı noktasında ispat yükü, işverene aittir. İşveren yıllık izinlerin kullandırıldığını imzalı izin defteri veya eşdeğer bir belge ile ispatlamalıdır.” Bununla birlikte günümüzde birçok işverenin online sistemleri kullanarak yıllık izin takibi yaptığı, çok işçinin çalıştığı yerlerde imzalı belge üretmenin göz ardı edildiği de bir gerçek. Bu noktada Yargıtay, uzun yıllar itibarıyla işçinin hiç yıllık izin kullanmadan çalıştığı iddiasında işçiye yemin teklif edilebileceğini bunun hakimin davayı aydınlatma yükümlülüğü kapsamında olduğunu belirtiyor.
Yargıtay uzun süre kavramını beş yıl ve daha fazla süre olarak değerlendirmekte, kullandırılmadığı iddia edilen izin süresinin toplamda beş yıllık veya daha fazla olması hâlinde işçinin dinlenilip yemin teklif edebileceğine karar vermiştir. Kararın amacı işverenin izni kullandırmasına rağmen salt imza ile ispat gerekliliğinden hareketle kötüye kullanımın önüne geçilmesidir.
Zamanaşımı 5 yıl
Kullanılmayan yıllık izinlerin iş sözleşmesinin sona ermesi halinde ücret alacağına dönüşmesi nedeniyle, bu ücret alacağına ilişkin zamanaşımı işlemeye başlayacaktır. Bu ücret alacağı beş yıl içinde talep edilmediğinde, zamanaşımı nedeniyle işveren ödemekten kaçınabilecektir. Yargıtay’a göre, “12.10.2017 tarihli ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun (7036 sayılı Kanun) 15. maddesi ile 4857 sayılı Kanun’a eklenen ek 3. maddede de yıllık ücretli izin alacağının beş yıllık zamanaşımına tâbi olduğu açıkça düzenlenmiştir.”
Kullandırımı teşvik edilmeli
İş yerlerinin büyük bir bölümünde yıllık izinler birikiyor. İşçi eğer yıllık izinlerini kullanmadan ayrılırsa birikmiş bu izinlerin parasını işten ayrıldığı tarihteki ücreti üzerinden alabilir. Bu da işçilerde dahi yıllık izin kullanmama eğilimi yaratıyor. Fakat esas olan yıllık izinlerin hak edildiği dönemden sonraki yıl içerisinde tamamen kullandırılmasıdır. Bu nedenle işçilerin yıllık izin kullanım kültürünün yerleştirilmesi, bunun parasal alacağa dönüşmesinin istisnai bir durum olduğunun vurgulanması yerinde olacaktır.
