"Afife" Halk Sigorta'nın desteği ile sahneye çıktı

       AFİFE, orta halli bir ailenin kızı olarak 1902 yılında İstanbul'da Kadıköy'de dünyaya geldi. 10 Kasım 1918 tarihinde Darülbedayi'ye (Belediye Şehir Tiyatrosu'na) talebe olarak kabul olunan Beyza, Refika, Behire ve Memduha adlı beş kızdanbiri idi. Afife ve Refika hariç, öteki kızlar "nasılsa sahneye çıkamayacakları"nı anlayarak tiyatroyu bıraktı. 18 Aralık 1918 tarihinde Afife Darülbedayi "mülazım artistlik" (stajyer oyuncu) kadrosuna alındı. Refika, suflör oldu.
Afife bir yıl süreyle bütün provalara devam etti, ama bir türlü sahneye çıkarılmadı. 1919 yılında, Hüseyin Suat'ın "Yamalar" adlı oyunundaki Emel rolü, Eliza Binemeciyan'ın Paris'e gitmesiyle ortada kaldı. Darülbedayi yöneticileri, ister istemez bu rolü Afife'ye oynattı.
Afife, 22 Nisan gecesi, Kadıköy'deki Apollon Sineması'nda (sonraki Hale, şimdiki Reks) Emel rolü ile sahneye çıkan ilk Müslüman Türk kadını oldu. Zaptiyelerin uyarısına rağmen Afife bir hafta sonra da "Tatlı Sır" oyununda yeniden sahneye çıktı. Ama Afife zaptiyelerin elinden kurtulamadı. Dahiliye Nezareti'nin Müslüman kadınların sahneye çıkamayacakları doğrultusundaki buyruğu üzerine tiyatro kadrosundan çıkarıldı.
Tiyatrosuz kalması Afife'nin zaten zayıf olan sinirlerini altüst etti. Kaçışı haplarda ve uyuşturucularda bulmaya başladı. Sonradan aşık olduğu bir doktorun yaptığı iğneler de onda bir alışkanlık yarattı.
1928 yılında bir arkadaşıyla, Kuşdili Çayırı'nda Hafız Burhan'ın bir konserine gitti. Orada sanatçıya tamburuyla eşlik eden Selahattin Pınar'la tanıştı. Pınar, genç kadına deliler gibi aşık oldu. 1929 yılında evlendi. Selahattin Pınar "Nereden Sevdim O Zalim Kadını" gibi birçok ölümsüz şarkısını onun için besteledi. Bir süre sonra, Pınar karısının morfin bağımlılığı ile başa çıkamamaya başladı. Tiyatrodan uzak kalmak Afife'yi mutsuz kılıyor, kurtuluşu yalnız "iğne"de buluyordu. 1935 yılında boşandı. Bundan sonra Afife sefalet içinde sürünmeye başladı. Darülbedayi'deki dostlarının yardımıyla, Bakırköy akıl hastanesine yatırıldı. 1941 yılının 24 Temmuz günü kimsesiz bir halde yaşama veda etti.
Otuz dokuz yaşında Bakırköy akıl hastanesinde hayata veda eden Afife'nin bu ilginç hayat hikayesine dayalı bir Türk balesi hafta içinde İstanbul'da sahnelendi.
Afife adı verilen bu balenin hazırlanışının hikayesi de Afife'nin hikayesi kadar ilginç.
Halk Sigorta Şirketi, şirketin sanat danışmanı Haldun Dormen'in tavsiyesi üzerine sanat etkinliklerini "Afife" üzerine yoğunlaştırdı. Afife Tiyatro Ödülleri ile Afife adı, Türk kadın oyuncusunun simgesi olarak ölümsüzleştirildi. Afife üzerine sürdürülen etkinlikler çerçevesinde, Türk Balesi'nin 50'nci ve Halk Sigorta'nın 55'inci yıldönümünde, Afife'nin hayatını konu alan bir Türk Balesi projesi benimsendi.
Halk Sigorta'nın kaptanlığında ve parasal desteği ile müzik yapımcısı Turgay Erdener ve dans yapımcısı Beyhan Murphy ikilisinin, bir yıl süren bir ortak çalışması sonucu, Afife Balesi ortaya çıktı. Projeyi Ankara Devlet Opera ve Balesi destekledi. Modern Dans Topluluğu, Afife'nin sahnelenmesinde görevlendirildi.
Afife Balesi iki perde, dört bölümden ibaret. Birinci "Sarı / Altın Dönem" Afife'nin doğuşunu, ikinci "Kırmızı Dönem" sahneye çıkışını, başarılarını ve çok kısa sürede karşısına çıkan zorlukları anlatıyor. "Mor Dönem" melankoli dönemi ve uyuşturucu bağımlılığının başlamasını, nihayet dördüncü dönem, "Gri / Gümüş Dönem" bunalım dönemini ve ölüme gidişi simgeliyor. Her dönemde Afife'yi bir başka balerin Didem Kılıç, Devrim İleri, Uğurum Ozorhan ve Müge Raman oynuyor. Devlet sanatçısı ünlü balerin Meriç Sümen bölümler arasında bağlantıyı sağlıyor. Geçişlerde Afife'yi bir bütün olarak oynuyor. Trajediyi bir önceden alıp bir sonraya bağlıyor. Modern Dans Topluluğu'nun genç sanatçılarının hepsi başarılı.
Bir bale kolay ortaya çıkmıyor. Kolay çıksa bugüne kadar en az beş veya on Türk balemiz olurdu. Önce bu işi destekleyecek, sürükleyecek kişiler, kurumlar yok (Afife'de bu sorumluluğu Halk Sigorta üstlendi). Sonra konuyu bulacak, kurguyu yapacak, müziği besteleyecek, eserin danslarını oyununu sahneye yerleştirecek ekip yok (Afife'de bu işi Haldun Dormen, Turgay Erdener, Beyhan Murphy yaptı).
Halk Sigorta'nın destekleyici ve sürükleyici katkısı yanında bu projenin gerçekleşmesine ayırdığı kaynak yaklaşık 500 bin dolar. Sahne gerisinde 15 yaratıcı, yönetici, 16 teknik görevli var. Sahnede 28 sanatçı dans ediyor. Arkada 15 kişilik koro şarkı söylüyor. Önde 64 kişilik orkestra çalıyor.
İlk Türk kadın tiyatro oyuncusu Afife, sahneye çıkamadığı için ruhi ve akli dengesini kaybetti. 39 yaşında öldü. Ama Halk Sigorta'nın desteğiyle gerçekleştirilen Afife Balesi sayesinde ismi bundan böyle sahnelerde yaşayıp gidecek.
Afife, İstanbul temsillerinden sonra Ankara'ya taşınıyor. Bundan sonra Devlet Opera ve Balesi'nin repertuvarına giriyor. Türkiye'nin değişik şehirlerinde sahnelenecek.



Yazara E-Posta: g.uras@milliyet.com.tr