Ödemeler (dengesi) bilançosu, ülkenin genel döviz gelir gider hesabını gösterir. Ödemeler bilançosunda yer alan genel döviz gelir gideri arasında açık var ise, bu açık döviz rezervinden karşılanır. Fazla var ise döviz rezervine eklenir. Ödemeler bilançosu "denge" bulur.
Ödemeler bilançosu iki bölümden oluşur. Birinci bölüme, "cari işlemler (dengesi) bilançosu" adı verilir. Bu bölümde ülkenin olağan döviz gelir giderleri yer alır. Olağan döviz gelirleri ihracatı, turizm geliri, işçi dövizi, navlun - sigorta - bankacılık gelirleri gibi gelirlerdir. Olağan döviz giderleri, ithalat, turizm harcamaları, nakliye gelirleri gibi giderlerdir. Kredi faiz gelir giderleri de bu bölümde yer alır.
Cari işlemler bilançosunda yer alan ithalat (dışalım) giderleri ile ihracat (dışsatım) gelirleri arasındaki farka "dış ticaret açığı / fazlası" adı verilir.
Cari işlemler bilançosunda yer alan olağan döviz giderleri ile gelirleri arasındaki farka, "cari işlemler açığı / fazlası" adı verilir.
Dış ticaret açığı olduğu halde, turizm gelirleri veya diğer olağan döviz gelirlerindeki fazlalık nedeniyle cari işlemler bilançosu açık vermeyebilir. Veya dış ticaret açığı olmadığı halde, diğer olağan döviz giderlerinin fazlalığı nedeniyle cari işlemler açığı ortaya çıkabilir.
Cari işlemler açığı, ülkenin döviz durumunun göstergesidir. Cari işlemler açığının büyüklüğü, küçüklüğü açık rakamının milli gelire oranla ile ölçülür.
Cari işlemler açığı büyüklüğü, ülkenin döviz krizine girme tehlikesini ortaya koyar. Ödemeler bilançosunun ikinci bölümüne "sermaye hareketleri bilançosu" adı verilir. Sermaye hareketleri denilen şeyler, yabancıların doğrudan yatırım için getirdikleri / götürdükleri dövizdir. Yabancıların hisse senedi, tahvil satın almak için getirdikleri / götürdükleri dövizdir. Yabancı ülkelerden giren çıkan kısa veya uzun vadeli kredilerin anaparasıdır. (Faiz cari işlemler bilançosunda izleniyor.) Ve de diğer şekillerde giren çıkan dövizdir.
Sermaye hareketleri bilançosu fazlalık verir ise, bu fazlalık ile cari işlemler bilançosunun açığı kapatılır. Daha da para kalır ise, kalan para döviz rezervine eklenir.
Sermaye hareketleri bilançosunun fazlalığı cari işlemler açığını kapatmaya yetmiyor ise, açık döviz rezervinden kapatılır. Sermaye hareketleri bilançosu her zaman fazlalık vermez. Bazen "menfi" (çıkış) hareketi görülür. Bu ülkeden sermaye çıkışını gösterir. Sermaye çıkışı cari işlemler fazlası ile karşılanamıyor ise döviz rezervini eritir.
Merkez Bankası 2001 yılının ilk 5 aylık dönemine ait ödemeler bilançosunu açıkladı.
- Geçen yılın ilk beş ayına göre ithalat 3.9 milyar dolar azalmış. İhracat 1.1 milyar dolar artmış. Geçen yıl 7.4 milyar dolar olan dış ticaret açığı bu yıl 2.4 milyar dolara düşmüş.
- Geçen yıl 4.2 milyar dolar açık veren cari işlemler bilançosu bu yıl 319 milyon dolar fazla vermiş.
- Geçen yıl cari işlemler dengesindeki 4.2 milyar dolar açığı sermaye hareketleriyle bulduğumuz 5.5 milyar dolar ile karşılamışız. Fakat bu dövizleri verenler, cari işlemler açığının büyüklüğü karşısında da endişeye kapılmış. Geçen yıl yediğimiz hurmalar, bu yıl midemizi tırmalamış. Bu yılın aynı döneminde Türkiye’den 5.9 milyar dolar net döviz çıkışı olmuş.
