Borsada hisse senetleri işlem gören 224 sanayi şirketi var. Bunların 172'sı yılın ilk üç aylık faaliyetleri sonucu 523 milyon dolar (dönem karı) açıkladı. Bir yıl öncenin aynı döneminde bu şirketlerin zararı 1 milyar dolar idi.
Bu rakamlara bakınca (daha derin değerlemelere gitmeden) insanın aklına şu sorular takılıyor: Hani kriz vardı? Hani şirketler güç durumda idi? Hani şirketler ücret ödeyemez hale geldikleri için işçi çıkarıyorlardı? Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu?
Hemi de baksanıza! Geçen yıl (ABD doları ile) en büyük zararı açıklayan şirket bu yıl en büyük kardan söz ediyor...
Sayın okuyucularım, şirketlerin "kar rakamları" sanayi kesiminde olan biteni iyi yansıtamıyor. Sanayide olumlu gelişmelerin işareti de var ama, olumsuz gelişmeler ağırlıkta.
Sanayi kesiminde olan bitenin iki kaba göstergesi "şirketlerin net dönem satış rakamları ile net dönem karları"dır.
Milliyet Ekonomi Servisi'nden Songül Hatısaru 5 yıl boyunca borsaya düzenli olarak bilgi veren 172 sanayi şirketinin ilk üç aylık bilanço rakamlarını ABD dolarına çevirdi. İşte sonuçları:
1998 yılında üç aylık satışlar 7.0 milyar dolar. Sonra 6.3 milyar dolar, 8.6 milyar dolar, 8.5 milyar dolar oluyor. 2002 yılının ilk üç ayında 5.7 milyar dolara düşüyor. Demek ki satış rakamları son beş yılın en düşük çizgisinde.
Üç aylık karlılıklara bakıyoruz. 1998 yılında 383 milyon dolar, 1999 yılında 45 milyon dolar zarar var. Sonra 127 milyon dolar kar. Derken 2001 yılında gene 1 milyar 182 milyon dolar zarar ortaya çıkıyor. Bu yılın ilk üç ayında 523 milyon dolar kar görünüyor.
Satış rakamları büyük ölçüde gerilerken acaba 2002 yılının ilk üç ayında sanayi şirketleri nasıl karlı bilanço açıklıyor?
(1) Döviz borcu büyük olanın karı büyüdü. Yılbaşında dolar üzerinden döviz borcu olan firma borcunun Türk lirası karşılığını 1 ABD doları 1.453.000 TL'den hesaplayarak bilançoya yazmıştı. Dolar fiyatı mart ayı sonunda 1.335.000 TL'ye düşünce, dolar başına 118 bin lira "kambiyo karı" olarak bilançoya yansıdı.
(2) Kriz sonunda şirketler (a) Personel çıkardı, (b) Mevcut personelin maaşını azalttı, (3) idari masrafları kıstı. Bunun sonucu olarak işletme giderleri azaldı.
(3) Döviz gideri olan, ithalat yapan firmalar kriz sonunda kendilerine mal satan yabancılardan artan döviz fiyatına göre tenzilat yapmalarını istedi. Yabancılar pazar kaybetmemek için 1 milyon 500 bin liralık dolar fiyatına göre tenzilatı kabul etti. Dolar fiyatı 1 milyon 300 bine düştü ama tenzilat devam ediyor. Bu tenzilat üretim maliyetini düşürdü.
(4) Geçen yılın ilk üç ayına göre bazı şirketlerde "reel olarak" satış artışı var.
(5) Stoklara 1 ABD doları 1.453.000 lira maliyet ile giren mal da var, 1.300.000 lira maliyet ile giren mal da var. Paçal stok maliyeti geçen yılın son üç aylık dönemine göre ucuzlamış durumda. Buna karşılık 1 ABD doları 1.453.000 lira maliyete dayalı olarak hesaplanan ürün satış fiyatları (genelde) değişmedi. Bu fark brüt satış karını yükseltiyor. Bütün bunlar içinde ağırlığı olan "kambiyo karlılığı"...
Sayın okuyucularıma 2002 yılındaki bilanço karlarının faaliyet karından çok "kambiyo" (döviz fiyatındaki değişim) karına dayandığını gösteren iki üç rakam vereyim.
2002 yılının ilk üç ayında sanayi şirketlerinin ABD doları olarak net satışlarında geçen yılın ilk üç ayına göre yüzde 33 dolayında azalma var. Buna karşılık karlar, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 144 artmış. Satışları azalıyor, faaliyet karları azalıyor, buna karşılık geçen yılın aynı döneminde 1 milyar dolarlık zarar açıklayan şirketler, bu yıl 523 milyon dolar net kar gösteriyor. Olur mu? Olur... Şirketler esas faaliyetlerinden zarar ediyor. Döviz borcu büyük olan şirketler, döviz kurundaki değişim sonucu döviz borçları azalmış gibi (mesela... dedik ki... hesabı ile) kambiyo kazancını bilançoya yazınca, borsa şirketleri karlı gibi görüntü ortaya çıkıyor.
Kaynak: Songül Hatısaru'nun çalışması.
Açıklama: (1) Borsada 224 sanayi şirketi mevcut. Bu tablodaki rakamlar son 5 yılda borsaya devamlı bilgi aktaran 172 sanayi şirketinin sonuçlarını yansıtmaktadır.
(2) İlk üç aylık dönemlerde ortalama ABD doları fiyatları, 1998 için 224.538, 1999 için 342.661, 2000 için 564.885, 2001 için 785.214 ve 2002 için 1.360.795 lira olarak alınmıştır.
