Bütçenin yüzde 52'sini "faiz" yuttu

       1998 yılı bütçesinin sonuçları açıklandı. Geçen yıl devletin topladığı ve bütçeye kaydettiği tüm gelirlerin yüzde 52'si faiz ödemelerine gitti. Bir önceki yıl, 1997 yılında faiz ödemeleri toplam bütçe gelirlerinin yüzde 39'unu yutmuştu. Demek ki, bütçe gelirlerinin giderek daha büyük kısmı faiz ödemelerine gidecek.
Devletin halini düşününüz... Koca yıl, vergi topluyor. Vergi dışı gelir topluyor. Mal satıyor, mülk satıyor. Eline geçen paranın yarısını daha önceki yıllardan üzerinde kalmış borçların faizini ödemekte kullanıyor.
Ve de faizin yükü her yıl artıyor. 1999 yılında aynı şartlar sürdüğüne göre, bu yıl bütçe gelirlerinin en az yüzde 60'ı faize gidebilir.
Kalan paranın büyük bölümü de personel harcamaları ile savunma harcamalarına gidince, devlet iş yapacak, icraat yapacak para bulamıyor.
Sayın okuyucularıma 1998 yılı bütçesinin durumunu kısaca özetleyeyim:
- 1998 yılında bütçe gelirleri yüzde 103 arttı. Giderlerdeki artış yüzde 93 oranında kaldı. (a) Gelirin, giderden daha fazla artması iyi bir şeydir. (b) Gelirin, enflasyondan çok çok fazla artması, çok çok iyi bir şeydir.
- Bütçe gelirlerinin artması iki nedenle istenilir: (a) Bütçe geliri artınca devlet halka daha fazla hizmet götürür. (b) Bütçe geliri artınca kamunun finansman derdi çözülür. Bütçe açık vermez. Veya bütçe açığı azalır.
- Bütçenin denk olması, bütçe açığının kapanması, bütçe açığının küçülmesi tek başına bir hedef değildir. Çünkü devlet halka hizmet yatırımlarını kısarak da bütçe harcamalarını azaltabilir. Bütçe açığını kapatabilir. Önemli olan, halka hizmeti gereğince yaparak bütçeyi denk tutabilmektir.
- 1998 yılında bütçe açığı, yıl başında planlanan rakamın altında kalmıştır. Açık 1997 yılı bütçe açığından sadece yüzde 69 oranında büyüktür.
1998 yılında bütçeden yapılan faiz ödemeleri yüzde 171 oranında artarken, faiz ödemeleri toplam gelirlerin yüzde 52'sini yutarken bütçe açığının yıl başında hedef alınan rakamın altında kalabilmesi, hükümetlerin halka hizmet harcamalarını durdurmaları sayesinde mümkün olabilmiştir.
- Bütçeden halka hizmet harcamalarının nasıl kısıldığını anlamak için bütçe harçamalarının bir yıl önceye göre değişim oranlarına bakmak gerekir. Bütçeden toplam harcamalar bir yıl önceye göre yüzde 94 oranında artmıştır. Bütçenin toplam harcamaları içinde faiz harcamalarının payı 1997 yılında yüzde 28 iken, 1998 yılında yüzde 40'a fırlamıştır. Faiz harcamaları bir yıl içinde yüzde 171 oranında büyümüştür. Bu durum karşısında bütçeden faiz dışı (diğer) harcamalara (personel harcamaları, savunma harcamaları, eğitim, sağlık harcamaları ve yatırımlara) ayrılacak imkanlar küçülmüştür. 1998 yılında bütçe gelirleri yüzde 103 artarken, faiz giderlerinin yüzde 171 artmasının sonucu olarak, diğer kamu harcamaları sadece yüzde 63 oranında artmıştır.
- 1998 yılında Maliye'ye ödenen her 100 liralık verginin 67 lirası faiz olarak çıkıp gitmiştir.
Faiz yükünün bu kadar büyümesinin nedeni, devletin giderek daha fazla borçlanması değil, faizlerin giderek artmasıdır. Devletin iç ve dış borcunun milli gelire oranı, dünya ölçülerine göre "makul" (hazmedilebilir / kabul edilebilir / normal) büyüklüktedir.
Normal olmayan iç ve dış borçta vadenin kısalığı, reel faizin (enflasyondan arındırılmış faizin) çok çok büyük ölçüde olmasıdır.
Türkiye'de devletin kısa vade ve yüksek faizle borçlanmasında ve de 1998 yılı bütçesinde faiz ödemelerinin payının / yükünün artmasında, 1998 yılının ikinci yarısındaki olumsuz gelişmelerin etkisi büyüktür.
(1) Vergi yasalarıyla ilgili olarak yaratılan tereddütler ile, siyasi istikrarsızlık ve ekonomideki çalkantılar, tasarruf sahiplerini daha fazla "risk primi" talep eder konuma getirdi.
(2) Dünya krizi etkisinde, Türk mali sisteminden yaklaşık 5 milyar dolarlık bir paranın dışarıya kaçması, finans sisteminin mali varlıklarının küçülmesine neden oldu. Mali varlıkları azalan finans sektörü, likiditesini kaybetmemek arayışında, panik içinde faizi yükseltti.
Bu iki etken, devletin mevcut borç stokunu çevirmek, borç ödemek, yeniden borçlanmak için ödediği faizleri yukarı itti. Sonunda olan oldu. 1998 bütçesinin yüzde 52'si faize gitti.




Yazara E-Posta: g.uras@milliyet.com.tr