DİE ve İTO'dan İstanbul için farklı enflasyon rakamı

Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) haziran ayı toptan eşya fiyatları artış oranı yüzde 0.3, İstanbul Ticaret Odası (İTO) ise, yüzde 2.3 olarak açıkladı.
DİE, İstanbul tüketici fiyatları endeksinin haziran ayında yüzde 1.2 oranında arttığını açıklarken, İTO İstanbul ili ücretliler geçinme endeksindeki artışı yüzde 1.6 olarak belirledi.
Altı aylık değişim rakamlarına göre DİE'nin enflasyonu İTO'nun enflasyonunun altında bir seyir içine girdi.
Endeks sayılarındaki (enflasyon hesabındaki) bu eğilimi değerlendiren ve 6 Temmuz Perşembe günü bu sütunda yayınlanan yazıda "bu yıl ne oldu ise, (endeks maddeleri ve ağırlıkları değişmediği halde) eğilim değişti ve DİE enflasyonu, İTO enflasyonunun altında seyretmeye başladı" şeklinde bir tereddüt ifadesi yer aldı.
DİE'nin bilim namus ve ahlak anlayışına önem veren uzmanları bu ifadeden "haklı olarak" alınmışlar. Üzüntülerini duyurmak için gönderdikleri yazıda iki endeks arasındaki farkı şöyle açıklıyorlar:
Tüketicinin enflasyonu neden farklı?
- DİE, İstanbul ilinde yaşayan belli gelir grubu üzerindeki tüm tüketicilerin harcamalarına göre enflasyon hesabı yapar. İTO ise İstanbul ilindeki sadece "ücretlilerin" (ücret ile geçinmeyenler dikkate alınmaz) harcamalarına göre enflasyonu izler.
- DİE'nin ve İTO'nun izlediği mal cinsi, sayısı ve bu malların fiyatının genel hesaplamadaki ağırlığı farklıdır. DİE, 410 malın fiyatını bazılarında günlük bazılarında ayda üç defa İTO ise 242 malın fiyatını ayda bir defa izler.
Bu nedenle DE'nin İstanbul ili tüketici fiyatları endeksinde belirlenen enflasyon ile İTO'nun İstanbul ücretliler geçinme endeksinden hesaplanan enflasyon rakamları birbirine uymaz.
Toptan eşya fiyat artışları neden farklı?
- DİE, Türkiye'nin her köşesinde işlem gören 678 maddenin toptan fiyatını, bazı mallarda günlük bazı mallarda ayda üç defa, İTO ise, İstanbul'da işlem gören 94 maddenin fiyatını ayda bir defa izler.
- DİE ile İTO'nun fiyatını izlediği mallar farklıdır. Bu malların endeksi etkileme ağırlığı farklıdır.
Aylar itibariyle iki endeks arasındaki eğilim neden fark gösteriyor?
DİE ile İTO endekslerinde gıda harcamaları ile giyim harcamalarının ağırlıkları farklıdır. Örneğin tüketici fiyatlarını izleyen endekslerde gıda harcamalarının DİE endeksindeki ağırlığı yüzde 28.5 iken İTO'da yüzde 42.4'tür. Giyim harcamalarının ağırlığı DİE'de yüzde 8.6 iken, İTO'da 12.7'dir. Bu iki harcama grubundaki değişim iki endekste farklı netice çıkmasına neden olur.
- Bu nedenle de İTO tarafından hesaplanan tüketici enflasyonu nisan ve ekim aylarında DİE enflasyonundan yüksek çıkar.
- Yıl sonu itibariyle DİE ve İTO enflasyonları (farklı rakamlarda fakat benzer eğilim içinde) birbirine biraz daha yakın hareket ederken, endekslerin yapısına ve hesaplama şekli itibariyle aylar itibariyle farklılık daha fazla olur. Bazı yıllar farklılık artar.
Sayın okuyucularım, enflasyon halkımızı çok mu çok ilgilendiren bir konu. Enflasyonu izleyeceğimiz iki kaynak var: DİE ve İTO endeksleri. Bu endeksler hakkında bilgi sahibi olursak, iki kaynaktan yayınlanan rakamlar arasındaki farklılığı anlamak imkanına kavuşuruz.
Açıklama notu için DİE çalışanlarına teşekkür ediyorum.
DÜZELTME: Dün bu sütunda yayınlanan "South Seas Buble Campanies" başlıklı yazının son paragrafı yanlış yayınlanmıştır. Düzgün anlatım şöyledir: "Nurlu Ufuklar, Parlak Gelecek, İstikbal Vaat Eden İşler" gibi sözler belli hisse senetlerine belli bir süre "gaz verir". Ama esas olan şirketlerin ekonomik karlılığıdır. Mali bünyesi sağlam olan, üretip satabilen, iyi yönetilen şirketler kar edebilir. Bu kar da mutlaka bilançoda görülür."


Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr