"Niyet iyi" ama "tehlike" büyük

Bayan Graciela Mazza Arjantin'deki istikrar planı uygulamalarının içinde bulunmuş bir uzman. Arjantin 1985 yılından bu yana üç istikrar planı uygulayıp, sonunda enflasyonu dizginlemeyi, parasını dolar karşısında sabitlemeyi başarmış bir ülke.
Bayan Garciela Mazza "Hazırlanan her istikrar planı mutlaka başarıya ulaşmayabilir. Hatta başarıya ulaşıyor gibi olup da işleri büsbütün çığırından çıkarabilir. Ama niyet ciddi ise her şeyi düzeltmek de mümkündür" diyor.
Örnek olarak Arjantin'de 1985 yılında uygulanan Austral Planı deneyimini anlatıyor. 1984 yılında yüzde 600'ün üzerine çıkan enflasyon Austral Planı ile 1986 yılında yüzde 30'a çekilmiş. Arjantinliler "bu iş oldu bitti" diyerek gevşeyince, 1987 yılında yüzde 200'lere yaklaşmış. 1988 yılında uygulanan Spring Plan'a rağmen 1989 yılında yüzde 7 bin olmuş. Bunun üzerine "ya herro, ya merro" uygulaması ile öyle bir dizginlenmiş ki, son 9 yılın birikimli (toplam) enflasyon yüzde 14.6 oranında. Son 9 yılın ortalama yıllık enflasyon oranı yüzde 1.5 oranında...
İşte bu deneyime dayalı olarak Bayan Graciela Mazza uyarılarını sıralıyor:
- Doları kazığa bağlamak, doları sabit tutmak kolay. Fakat mal ve hizmet fiyatları kazığa bağlanamıyor. Enflasyon artış oranı, dolar fiyatının artış oranının üzerine çıkınca işler bozuluyor.
- İşçi ücretlerini geçmiş enflasyona göre ayarlamak, istikrar tedbirlerinde başarısızlığa neden oluyor. İşçi ücretlerini beklenen enflasyona göre ayarladıktan sonra, enflasyon beklenenin üzerinde gerçekleşir ise işçinin durumu rezil oluyor.
- İstikrar paketi uygulanınca, piyasa daralıyor. Ekonomi yavaşlıyor. İstikrar paketi uygulanınca işçinin ücreti kısılıyor. Bunların sonucu olarak devletin vergi geliri azalıyor. Halbuki istikrar paketinin amacı, devletin finansman açığını kapatmak. Vergi geliri azalınca açık kapanacak yerde büyüyor.
- Bazı durumlarda özelleştirme sadece KİT'leri satıp devlete gelir sağlamak şeklinde basite indirgeniyor. Halbuki özelleştirmede esas hedef, kamu elinde verimli işletilemeyen KİT'lerde, bankalarda verimi artırmaktır.
- Döviz fiyatının sabit tutulması, buna karşılık enflasyonun artması ihracatçının rekabet şansını yok ediyor. İhracatçının rekabet şansını korumanın tek yolu ülke ekonomisinde, özel sektörde verimliliği artırmak, teknolojiyi yenilemektir. Bu yapılmadığında, eski üretim ile dış pazarda fiyat rekabeti arayışına gidildiğinde önce ihracat geriliyor, sonra cari açık (döviz açığı) büyüyor, rezerv eriyor.
- Döviz fiyatı ile enflasyon arasındaki farkın büyümeye başlaması milli paranın değer kazanması, milli paradan kaçışı teşvik ediyor. Halk dövize hücuma başlıyor. İçeriden dışarıya para akımı hızlanıyor.
- İstikrar paketi uygulamasından sorumlu olanlar gelişmeleri günü gününe değerlendirip, sorunları daha başında önleyemezler ise sorunlar baş edilemez boyuta ulaşıyor.
Bütün bunları ve daha birçok şeyi dün Sabancı Üniversitesi'nin daveti ile Türkiye'ye gelen "Hiperenflasyon Savaşçıları"ndan dinledim. Sabancı Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı Güler Sabancı ile Rektörü Tosun Terzioğlu çok ilginç bir konferans düzenlemişler. Brezilya Merkez Bankası eski Başkanı Prof. İbrahim Eriş ile, Güney Amerika'da enflasyon ortamında firma yönetenlerden Philip Morris'in Arjantinli Finans Başkan Yardımcısı Bayan Graciela Mazza'yı, DuPont'un Brezilya Başkanı Henrique Ubrig'i ve Carrefour'un Güney Amerika sorumlusu Patrick Armand'ı konuşmacı olarak İstanbul'a getirmişler.
Ben bu konferanstan çok şeyler öğrendim. Güney Amerika deneyimini çizginin hükümet yanında ve de çizginin firma işletmesi yanında yaşayanlar deneyimlerini anlattı. Türkiye'de dikkat edilmesi gereken konular hakkında uyarılarda bulundu.
Çok geniş bir davet listesi olmasına rağmen ne yazık ki, Merkez Bankası'ndan, DPT'den, Hazine'den, bürokrasiden ve de özel sektörden onları dinlemeye gelen olmadı... Herhalde bizimkiler bu işi çok iyi bildiklerini, başkalarından öğrenecekleri şey kalmadığını düşünüyor... Veya, "Biz istikrar tedbirlerini uyguluyoruz... Nasıl olsa başarı yüzde yüz garanti... Başkalarını dinleyip vakit harcamaya gerek yok... Onlar bizden öğrensin" diye düşünülüyor.


Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr