İstanbul - İzmir otoyolu 3 gidiş, 3 geliş, 6 şeritli 450 km’lik bir yol olacak. Gebze’den sonra köprü ile Körfez geçilecek. Yalova, Orhangazi, Bursa, Susurluk, Karacabey, Manisa üzerinden İzmir’e ulaşılacak. Sekiz ayrı ihale ile müteahhitlere verilecek olan işin ilk ihalesi "Bursa Çevre Yolu" ile ilgili. İhale üç yıl önce yapıldı. İstanbul - Balıkesir - İzmir trafiğini Bursa’nın şehir içine sokmadan mevcut yol ağı ile çözecek olan bu projeyi yükümlenen Gülsan İnşaat Grubu yol yapımını sürdürüyor.
Otoyol yapımı nasıl bir iştir? Otoyol nasıl yapılır? Görmek için Gülsan’ın Bursa yakınında Başköy’deki şantiyesine gittim.
Ben şimdiye kadar otoyol şantiyesi nedir görmemiş saf ve bakir bir Anadolu çocuğuyum. Benim kuşağım yolu "amele"nin yaptığını bilir. Amele kazma kürek ile yol yapar. Müteahhit ameleyi çalıştırır. Devletten parayı alır.
Otoyol şantiyesine gidince beni en fazla etkileyen "amele" yerine gördüğüm "makine, alet, edevat" oldu.
Müteahhit Gülsan firması 30 kilometrelik yol işi için şantiyeye her biri 40 ton taş - kuş çeken 70 kamyon, 10 dozer, 8 kepçe, 15 ekskavatör, 10 silindir, 15 mikser beton aracı satın almış. Bir beton, bir asfalt santralı, bir mekanik atölyesi, bir taş kırma tesisi, bir hazır kiriş tesisi yapmış. Hazır kiriş tesisinde viyadük ve köprüler için 42 m. boyunda dev beton kirişler dökülüyor. Şantiye şefi Zafer Dudu, şantiyedeki araç gereç yatırımının 30 milyon dolar olduğunu anlattı. Çoğu pırıl pırıl bu araç ve gereçler yurtdışından satıcı kredisi ile getirtiliyormuş.
Normal olarak 4 yılda tamamlanacak proje, devletin kredi musluğunu açmasına bağlı olarak yürüyor.
Bu vesile ile otoyol işinde dış kredi kullanımının nasıl işlediğini de öğrendim.
Özal zamanından beri otoyollar dış kredi ile yapılıyor. Dış kredi şöyle işliyor.
Müteahhit firma kendi imkanları ile yurtdışından "TC Hazinesi’ne" kredi buluyor. Bu tür krediye aracılık ediyor. Krediler genelde 3 yılı ödemesiz 5 yıl vadeli krediler. Bulunan krediyi genelde Libor + 1.75 faiz ile (Libor, döviz kredileri için Londra piyasasındaki cari faiz oranıdır) Hazine kullanıyor. Eğer krediyi veren bu kredi için Libor + 3.75 istemiş ise buna ek olarak komisyon ödenmiş ise bu ek yükler müteahhidin sırtında kalıyor.
Hazine kendi hesabına geçen döviz kredisi ile müteahhide yaptığı işin karşılığını ödüyor. Fakat öderken ödemenin yüzde 30’unu döviz olarak, yüzde 70’ini cari kurdan Türk lirası olarak yapıyor.
(1) Hazine her yıl otoyol müteahhitlerine yapılacak toplam ödemeyi sınırlıyor. Bu toplam sınırlama içinde her müteahhide belli bir kota ayrılıyor. (2) Müteahhit kotası içinde yaptığı işin parasını (bürokratik formaliteler nedeniyle) Hazine’den gecikerek alabiliyor.
Bu uygulama nedeniyle (1) Müteahhitlerin büyük yatırımları, insan ve makine kaynakları boş kalıyor. (2) Kısa sürede bitirilecek işler yıllarca sürüyor.
Müteahhit Gülsan firmasının ikinci kuşak yöneticilerinden Yüksek Mühendis Mehmet Gül 3 şerit gidiş, 3 şerit geliş otoyolun bir kilometresinin viyadük, köprü giderleri dahil ortalama 4 - 5 milyon dolara çıktığını söylüyor. Demiryolu müteahhidi Aziz Gül’ün kurduğu firmayı ikinci kuşakta 3 oğlu Şefik, Refik ve Mehmet yönetmiş. Şimdi üçüncü kuşak torunlar şantiyelerde sorumluluk üstlenmiş. Bursa şantiyesinde Bilkent mezunu Alpar Gül çalışıyor. Yirmi beş yaşında bir genç.