Gayda devlet tekeli 1984’te kaldırıldı. O tarihten bu yana özel sektör 230 çay işleme fabrikası kurdu. Devlet işletmesi Çaykur’un ise 46 fabrikası var. Özel sektör çay fabrikaları, toplam çay işleme kapasitesinin yüzde 60’ına sahip, ama yaş çay yaprağının sadece yüzde 35’lik kısmını işliyor.
Sürmene’de yoldan içeri saptık. Dere boyu vadiye doğru giriyoruz. Sağda solda kapısına kilit asılmış koskoca özel çay fabrikaları sıralanıyor. Çay fabrikası öyle "uyduruk" bir yatırım değil. Doğru dürüstleri bu kötü konjonktürde 2.5 - 3.0 milyon marka satılıyor.
Kenan Bilgin iki arkadaşıyla birlikte kapanan fabrikalardan birini satın almış. İki yıldır çay üretiyorlar. Fabrikaya gittik. 1989’da kurulmuş. 1993’te kapanmış. Yirmi dört saatte 100 ton yaş yaprak işleme imkanına sahip. Geçen yıl fabrikada 3 bin ton yaş çay yaprağı işlenmiş 600 ton kuru çay elde edilmiş.
Üreticinin fabrikaya getirdiği çay yaprağının bekletilmeden işlemeye alınması gerekiyor. Yaprak ısı fırınlarında kurutuluyor, kıyılıyor, ayıklanıyor, temizleniyor. Beş saat sonra kuru çaya dönüşüyor. Özel sektördeki çay fabrikası sahipleri, (1) Yaş yaprak kalitesiz. (2) Rus teknolojisine dayalı tesisler yetersiz. (3) İyi kalite ile kötü kalite fiyatı fark etmiyor, bu nedenle kaliteli kuru çay üretemiyoruz. Yabancı sermayeli firmalar üç fabrikada İngiliz teknolojisiyle üretim yapıyor. Daha kaliteli mal çıkarıyor diyorlar. Özel sektör çay fabrikası sahipleri yaş çay fiyatının yüksekliğinin ve işçi ücretlerinin maliyeti artırdığını iddia ediyor. "Dünyada kuru çayın fiyatı 1 dolar, bizde 2 dolar. Bizde özel sektörün kuru çay maliyeti kiloda 1.80 dolar. Çaykur’un 3.5 dolar" diye rakamlar veriliyor.
Zihni Doğu’dan aldığım bilgilere göre, Çaykur 150 bin ton, özel sektör fabrikaları 50 bin ton kuru çay üretip piyasaya çıkarıyor. Bu 200 ton toplam arza karşılık iç talep 150 - 160 bin ton. Her yıl 40 - 50 bin ton kuru çayı ya ihraç edeceğiz, ya denize dökeceğiz.
Çaykur çayı daha iyi
Kalite nedeniyle öncelikle Çaykur çaylarına daha çok talep var. Özel sektör talep eksikliğinden büyük zarar görüyor. Bu durum özel sektör üreticilerini zora iten temel etken. Özel sektör fabrikaları geçen yıl aldıkları yaş çayın parasını üreticiye bu yılın mayıs ayına kadar ödeme sözü verdikleri halde, kriz nedeniyle şubattan sonra ödeme yapamamışlar.
Çaydan sorumlu Devlet Bakanı Rüştü Kazım Yücelen Çaykur’un geçen yıl satın aldığı 500 bin ton yaş çay yaprağının bedelini 23 Mart 2001’e kadar ödediğini, borcu kalmadığını söylüyor. Dışarıdan daha kalitelisini daha ucuza satın almak mümkün diyerek çay üretiminden vazgeçmemiz mümkün olamayacağına göre kaliteyi düzeltmeye, maliyeti düşürmeye mecburuz. Çaykur ve özel sektör çay fabrikaları kuru çay işleme maliyetine ve kaliteye önem verecek. Ancak ondan sonra hem çay üreticisi, hem de çay tüketicisi memnun ve mutlu olacak. Yanlış politikalar nedeniyle Türk halkı çay niyetine ot içmeye mecbur kalmayacak... Yarın: Trabzon’a 120 milyon $ fındık parası
