Takasbank’ın adını kamuoyu, tepe yöneticilere ödenen veya ödenecek başarı primlerinin büyüklüğüne ilişkin haberler nedeniyle duyuyor... Çok kişi de merak ediyor... İsmi bilinen bankalar sapır supur dökülürken ve de kurtarılmayı beklerken, Takasbank denilen bu banka ne başarılı bir banka ki, büyük kârlar ediyor. Ne iş yapıyor da işi iyi gidiyor?
Sayın okuyucularım, Takasbank da banka
ama, sizin bildiğiniz bankalardan değil. Veya adı banka, kendi değil... Takasbank bir kamu kuruluşu. Rakipsiz bir kuruluş. Tekel. Kamu adına iş yapıyor. İş yapmıyor da, kamunun belirlediği görevleri yerine getiriyor. Yöneticileri de kamu görevlisi. Kamu adına yapılan belli hizmetlerden yararlanan insanlar ve şirketler bu bankaya belli bir ödeme yapmak mecburiyetinde. Bu ödemelerin miktarını da bu banka belirliyor. Kamu adına yapılan hizmetin masrafı çıktıktan sonra ödemelerin kalan miktarı "bankanın kârı" olarak kabul ediliyor.
Bu özetlediğim çarkın nasıl işlediğini açıklayayım: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda her gün alım satım yapılıyor. Alım satım demek kâğıt satıp para almak, kâğıt alıp para vermek demek. Bu işlemleri eskiden alan satan kendi arasında "al - ver" diye yapıyordu. 1988 yılında borsa bünyesinde bir müdürlük kuruldu. Bu müdürlük alım satım işlerinde "takas"ı (al kağıdı, ver parayı / ver parayı, al kağıdı) yapmaya başladı. 1992’de borsada işlem gören hisse senetlerinin elden ele dolaşması külfetini ortadan kaldırmak, saklamak, alım satım işlemlerinde takası yapmak için özel bir şirket kuruldu. Şirkete Takasbank - İMKB Takas ve Saklama Bankası adı verildi. Şirketin sermayesinin yüzde 22’si İMKB’nin, yüzde 47’si 27 bankanın, kalanı da 104 İMKB üyesi aracı kurumun. Takasbank yönetiminin hakimi İMKB Başkanlığı.
Takasbank ne iş yapıyor? (1) Halka açık şirketlerin, İMKB’de işlem gören hisse senetleri Takasbank’ta muhafaza ediliyor. Alım satımda, hisse senedi artık elden ele geçmiyor. Takasbank kayıtlarında sahiplik, isimden isime geçiyor. Hisse senetleri Takasbank’ta saklandığı için, hisse senedi değişimi, kupon kesimi, gibi hizmetler de burada yapılıyor. (2) Alınan ve satılan hisse senetlerinin bedellerinin ödenmesi Takasbank aracılığıyla yapılıyor. (3) Günlük işlemler sonunda aracı kurumların elinde para kalmış ise, parası olan Takasbank’a yatırıyor. Gecelik para ihtiyacı olan Takasbank’tan alıyor. Takasbank gecelik para piyasasını işletiyor. Aracı kuruluşlara Menkul Kıymet Kredisi vererek kısa vadeli nakit kolaylığı sağlıyor.
Takasbank’ın geliri (1) Faiz ve (2) İşlem gelirinden oluşuyor. İşlem gelirleri hisse senetlerini yatırma ücreti, çekme ücreti, saklama ücreti şeklindeki ücretlerin toplamı. Başka ülkelerde de Takasbank benzeri kuruluşlar var ama onlara banka denilmiyor. Onlar, "kamu kuruluşu" statüsünde değil. İngiltere’nin benzer kuruluşu "Securities Futures Authority" (SFA), Japonya’nınkiler "Japan Securities Clearing Corpotarion" (JSCC) ve "Japan Securities Depository Center" (JSDC).
Özetle Takasbank gerçek bir banka değil, hisse senetleri için takas ve saklama hizmeti vermek için kurulmuş önemli bir müessese.
