"Vickrey ihalesi"

Devlet bir malı veya tahvili, bonoyu "kapalı zarf" usulü ihale ile satıyor ise, "aslolan" (kamu yararı için en iyi olan) o mal veya hizmetin en yüksek fiyatla satılmasıdır. Alıcının "menfaati" ise o mal ve hizmeti en düşük fiyat ile satın almaktır.
1996 yılında Nobel Ekonomi Ödülü'nü alan, ABD'nin Columbia Üniversitesi eski profesörlerinden William Vickrey "kapalı zarf ile yapılan kamu ihalelerinde, devletin en yüksek fiyat ile satışı nasıl gerçekleştireceği" konusundaki çalışmaları ile ünlenmiştir.
Vickrey'in bu çalışmalarının temelini "asimetrik enformasyon" (uyumsuz bilgi) teşkil etmektedir. Vickrey diyor ki: "İhaleye katılanların her biri, satılacak malın değerini o malı satacak olandan daha iyi bilir." Ortada bir "asimetrik enformasyon" (uyumsuz bilgi) sorunu vardır. Bu nedenle kapalı zarfla yapılacak ihalede en yüksek fiyatı ödeyenin ihaleyi kazanması halinde fiyat ne kadar yüksek olursa olsun bu yükseklik "göreceli" (nispi - kişiye göre değişen) bir yüksekliktir. Bu fiyat mal veya hizmetin gerçek fiyatı olmayabilir.
Bu "asimetrik bilgi" (uyumsuz bilgi) sorununu ortadan kaldırmak için Vickrey'in önerdiği sistem şöyledir: Kapalı zarf ile yapılacak ihalede, en yüksek fiyatı veren ihaleyi kazanacak, fakat kendi verdiği fiyatı değil, kendininkinden sonra verilen ikinci fiyatı ödeyecektir. Buna "Vickrey ihalesi" veya "ikinci fiyat ihalesi" denilir. Bu ihale şeklinde satıcı olarak devletin avantajı, ihaleye katılanların tümünün ihale konusu mal ve hizmete ilişkin "kendi gerçek değerlerini" ortaya koyma saikidir.
Ödenecek fiyat, ödemeyi yapacak olanın teklifinden bağımsız olan ikinci en yüksek fiyattır. Gerçek fiyatın altında bir fiyat teklifi ile ihaleye girerek ihaleyi kaybeden, ihaleyi kazanandan "daha fazla değer biçtiği" bir şeyi kaçırmış olacaktır. Bu tabloda kapalı zarf ile ihaleye katılanların her biri için en iyi strateji "biçtiği gerçek değer" üzerinden teklif vermektir.
İktisatçılar ABD'de hazine bonolarının "Vickrey ihalesi" usulü ile satılmasını tartışmaktadır.
Çok ilginçtir ki, Nobel ekonomi ödülleri üç yıl üst üste "satışlarda / ihalelerde" fiyatlama teknikleri üzerinde çalışma yapan bilim adamlarına verilmiştir.
1994 ödülünü Oyun Teorisi'ni ekonomik kararlarda uygulamanın yolunu açan John Harsanyl, John Nash ve Reinhard Seeten aldı.
1995 ödülünü asimetrik bilgiler altındaki teşviklerin ekonomi teorisine temel katkıları için James Mirriees ve William Vickrey aldı.
1994 Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan John Nash, 1994'te kaleme alınan Oyun Teorisi'ni güncelleştirdi. Normal olarak ekonomide (örneğin bir ihalede) birinin kazanması için öbürünün kaybetmesi gerekir. (Yüksek fiyat oluşumunda satanın kazandığı alanın kaybettiği varsayılır.) Halbuki Nash, geliştirdiği formül ile iki tarafın (rakiplerin) her ikisinin de kazanabileceğini gösterdi.
Sayın okuyucularım, bunlar ekonomi ile uğraşanların çok iyi bildikleri konulardır. Herhalde cep telefonu ihalesini açanlar, ihaleye katılanlar da bunları çok iyi biliyor. İhalenin sonuçlarını bu bilgiler ışığında değerlendiriniz.


Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr