Bu şu demektir. Eğer Hazine 23.8 katrilyon lirayı bir yerden bulamasaydı, ne maaş ödeyebilirdi, ne faiz ödeyebilirdi. İyi de, acaba Hazine bu 23.8 katrilyon lirayı nereden buldu? Nakit açığını nasıl kapadı?Sayın okuyucularım, bu sayfada bir tablo bulacaksınız. O tabloda açığın nasıl kapatıldığını, daha doğrusu ne zor kapatıldığını göreceksiniz. Hazine 10 ayda içeriden net olarak 13.2 katrilyon lira borçlandı. Dışarıdan net olarak 15.2 katrilyon lira borçlandı. Bu toplam 28.5 katrilyon lira borç sayesinde nakit açığını kapadı, ödemelerini doğru düzgün yapabildi.Dikkat buyurunuz, net borçlanma diyorum. Net borçlanma demek, ödediğiyle yeniden aldığı arasındaki fark demektir. Yılın ilk 10 ayında Hazine dışarıdan 22.4 katrilyon lira karşılığı döviz kredisi buldu da 7.1 katrilyon lira karşılığı döviz ödemesi yaptı. Bu sayede net 15.2 katrilyon liralık imkana kavuştu.Dahası var. Hazinenin ilk 10 ayda 65.5 katrilyon lira iç borç anapara ve faiz ödeme yükümlülüğü vardı. Hem bunu yapmak hem de biraz daha fazla para bulmak amacıyla 78.8 katrilyon lira borçlandı. Böylece 13.2 katrilyon liralık net imkan sağlayabildi.Sayın okuyucularım, 2003 yılında çarkın dönmesi için AKP iktidarı aynı yollardan gidecek. İçeriden, dışarıdan borç bularak nakit açığını kapatacak.Ancak unutmayınız, 2003 yılında IMF eskisi kadar para veremeyecek. O zaman dış kredi bulmada IMF dışı kaynakları zorlamak ve içeride daha fazla borçlanmak zorunluluğu ortaya çıkacak. İşte bunun içindir ki, AKP iktidarı ne yapacak, nasıl yapacak, diye tartışırken, iç ve dış borç stokunu ve borçların yapısını iyi bilmekte yarar var. İçeriden ve dışarıdan borçlanmadan günü geçirmek imkansız hale geldi. Bunun ne demek olduğunu rakamlarla anlatayım: Ocak - ekim döneminde Hazinenin kasasından 80.2 katrilyon lira para çıktı. Buna mukabil Hazinenin kasasına 56.5 katrilyon lira para girdi. Açık anlatımıyla, 10 ayda Hazinenin nakit hesabı 23.8 katrilyon lira açık verdi. 2002 yılının ilk 10 ayında Hazine 23.8 katrilyon TL nakit açığını kapatmak için dışarıdan ve içeriden nasıl borçlandı Ocak EkimNakit gelirler 56530.4Nakit giderler 80248.2- Faiz dışı giderler 43818.1- Faiz giderleri 36430.1Faiz dışı denge 12612.3Nakit dengesi -23817.8Finansman 23817.8Borçlanma (net) 28556.2Dış borçlanma (net) 15265.6- Kullanım 22402.1- ™deme 7136.5İç borçlanma (net) 13290.6- Kullanım 78816.3- ™deme 65525.6Kasa/banka (net) -4738.4 Hazine nakit dengesi (2002, trilyon TL) Devletin dış borcu 59.7 milyar dolar Anlatayım: Bizim eskiden kalma bir alışkanlığımız var. Eskiden bankaların, özel sektörün yurtdışından doğrudan kredi bulmaları zor idi. Bulsalar da, kredi verenler devlet garantisi istiyordu. Onun için, kamunun, özel sektörün dışarıdan aldığı tüm krediler, Türkiyenin dış borcu olarak tek bir rakam halinde verilirdi.Günümüzde özel sektör ve bankalar dışarıdan istedikleri gibi kredi buluyorlar. Bu krediyi alırken devletten izin almalarına, devlete haber vermelerine gerek yok. Ancak belli vergi kolaylıklarından istifade etmek için, belli tür kredilerin dış borç kütüğüne kaydı gerekiyor. Dış borç kütüğüne kaydolduğu için bu kredilerde devlet garantisi söz konusu değil. Ama eski alışkanlık devlet bunları da dış borç rakamı içine eklemeyi sürdürüyor.Bir basit anlatım yapayım: İtalyadaki Fiat otomobil fabrikası bir Avrupa bankasından kredi aldığında bu İtalyan devletinin dış kredi rakamına girmez, ama Türkiyedeki Fiat otomobil fabrikası bir Avrupa bankasından kredi aldığında bu Türkiyenin dış kredi rakamını şişirir.Bu yazının altında sayın okuyucularım için bizim 125 milyar dolarlık dış borç rakamlarımızın borçlara göre ayrımını veriyorum.Kamunun yani devletin dış borcu sadece 59.7 milyar dolardır. Bunu şişiren Merkez Bankasının kullandığı dış kredi, Almanyadaki gurbetçilerimizin döviz mevduat hesabı, özel sektör bankalarının dışarıdan kullandıkları krediler ve de özel sektörün yabancılardan aldıkları (çoğu satıcı kredisi şeklindeki) döviz kredileridir.Bizim dış borcumuz, büyük bir sorun yaratmaz. Biz en kötü durumda bile dış borcu anaparasını ve taksitlerini muntazaman ödeyebiliriz. Bizim sorunumuz dış borç değil, iç borçtur. Bizim dış borç rakamımız kafaları karıştırır. İkide bir Türkiyenin dış borcunun 125 milyar dolara ulaştığı söylenir. Bu 125 milyar dolar rakamının içinde gurbetçilerin mevduatıyla, özel sektörün kredileri de vardır. Devletin dış borcu 59.7 milyar dolar Toplam dış borç 125.8Kamu 59.7Merkez Bankası 7.9Gurbetçilerin mevduatı 12.4™zel sekt"r 45.81) Bankalar 10.32) Banka dışı 2.33) Ticari krediler 33.2 125 milyar dış borcun borçlulara g"re dağılımı 2003de 23.4 milyar dolar dış borç 2002 yılında kamu ve özel sektörün dış borç servisi olarak yaklaşık 25.8 milyar dolar ödememiz var. 2003 yılında kamu 14.3 milyar dolar, özel sektör 9.1 milyar dolar dış borç ödemesi yapacak. Biz dış borç ödemelerini genelde yeniden borçlanarak yaparız. Bu bize özgü bir durum değil, hemen her ülkenin yaptığı bir uygulamadır. Burada önemli olan dış borç taksitlerinin ve faizlerinin gününü geçirmemek, vadesinde ödemeyi yapmaktır. Kamu ™zel Toplam2000 9.6 9.6 19.22001 13.0 11.1 24.12002 13.5 12.3 25.82003 14.3 9.1 23.42004 19.4 4.6 24.02005 19.0 3.7 22.72006 10.8 2.1 12.92007 8.4 1.7 10.1 Dış borç servisi (anapara + faiz, milyar dolar) En önemli sorun iç borcu çevirmek Sorun, borcun miktarı değil, (1) Borcun faizinin yüksek olması, (2) Borcun vadesinin kısa olması. Eylül sonunda iç borcumuz 140 katrilyon lirayı geçti. Bunun döviz olarak karşılığı 85 milyar dolardır. Borç miktarı Milyar dolar Pay (yüzde)KAMU 77.5 47.0 55.3- Merkez Bankası 28.1 17.0 20.0- Kamu bankaları 24.1 14.6 17.2- TMSF 11.1 6.7 7.9- Diğer 14.3 8.6 10.2™ZEL 62.8 38.1 44.7TOPLAM 140.3 85.1 100.0 Alacaklılara g"re iç borç stoku (katrilyon lira) Kamuya Piyasaya ToplamDeğişken faizli 54.5 7.4 61.9Sabit faizli 3.1 31.1 34.2D"viz cinsi+dvz. end. 19.9 24.3 44.2TOPLAM 77.5 62.8 140.3 İç borç stokunun profili (eylül sonu; katrilyon TL) Faiz oranlarının düşmesi, devletin iç borçlanma faizlerinin düşmesi tabii ki bu yükü hafifletir ama çok az hafifletir ve de çok geç hafifletir. İşte bunun içindir ki, AKP iktidarı kendisine icraat planı, programı yaparken bu iç borcun bu faiz yükü hep ayak bağı olacak.İç borç konusu tartışılırken genelde bu borcun büyük kısmının kamuya ait olduğu söylenir. Ucuz ve kolay çözümler gündeme getirilir. Bu yazının altında 85 milyar dolar tutarındaki iç borcun alacaklılara göre dağılımını göreceksiniz.Bu dağılım tablosuna bakanlar devletin iç borcunun sadece yüzde 44ünün özel sektöre olduğunu, kalanının kamunun kendine özgü borcu olduğunu söylerler. Aslında kamunun kendine gibi görünen borcu da özel sektöre olan borcudur. Kamu bankalarına olan borç, kamu bankalarında mevduatı olan halk için bu mevduatı karşılamak amacıyla bu bankalara verilmiş olan kağıtlardan oluşur.Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna verilen iç borç senetleri batan bankalardaki mevduatı karşılamaktadır. Mevduat sahiplerinin alacağına karşılık verilmiştir. Burada olsa olsa Merkez Bankasının alacakları konusunda bir indirim söz konusu olabilir. Açık anlatımıyla, 85 milyar dolarlık iç borcun en az 65 milyar dolarlık kısmı hakiki borçtur ve bu borcun ödenmemesi halkın bankalardaki Türk lirası ve döviz alacaklarının ödenmemesi anlamına gelir.İç borcun büyük bir bölümü sabit faizli döviz cinsi veya dövize endeksli borç şeklindedir. Bu nedenle faiz oranlarının aşağıya inmesi Hazinenin yükünü kısa sürede azaltmamaktadır.İşte bu nedenle AKP hükümetinin neler yapacağını, nasıl yapacağını tartışmadan, iç borcu nasıl çevireceğini, iç borcun bütçe ve Hazine üzerindeki yükünü nasıl hafifleteceğini tartışmakta, görmekte, bilmekte yarar vardır. Borcun faizinin yüksekliği çok önemli. Borcun faizi devletin bütün kaynaklarını emiyor, tüketiyor. 2003 yılında devletin toplam gelirinin 96 katrilyon lira olacağı tahmin ediliyor. Bunun 65 katrilyon lirası faize gidecek. 2003 yılında devletin toplam harcamalara ayıracağı para 143 katrilyon lira olarak tahmin ediliyor. Bunun yüzde 46sı faize gidiyor. Devlet diğer bütün harcamalar için nerede ise faize eşit miktarda para harcayabilecek duruma düşüyor. Ortalama faiz (%) Ortalama vade (gün)1999 yıllık 109.5 4792000 yıllık 38.1 4112001 yıllık 96.5 147- Ocak 64.9 195- Şubat 110.3 57- Mart 193.7 98- Nisan 130.4 165- Mayıs 82.0 189- Haziran 88.5 125- Temmuz 93.6 162- Ağustos 92.8 131- Eylül 87.4 124- Ekim 85.5 119- Kasım 78.9 162- Aralık 73.8 1662002- Ocak 74.5 292- Şubat 75.2 382- Mart 71.0 345- Nisan 60.6 284- Mayıs 56.5 277- Haziran 70.1 145- Temmuz 72.1 156- Ağustos 64.9 242- Eylül 63.3 207- Ekim 65.0 283 İç borçlanma ihalelerinde ortalama faiz ve vade guras@milliyet.com.tr
