Sami KOHEN
SONA ermek üzere bulunan 1997, nasıl bir yıldı?
Her yılın bitiminde yaptığımız gibi "geleneksel bilanço"yu çıkarmanın zamanı geldi.
Bugün 1997'nin dünya politikasında ne gibi gelişmelere ve akımlara yol açtığını ele alacağız. Yarın, noktalanmakta olan yılın, Türk dış politikası açısından nasıl geçtiğini inceleyeceğiz. Yeni yılın ilk gününde de, 1998'de neler olabileceğini tahmin etmeye çalışacağız...
* * *
BAZI yıllar vardır; savaşı ile, barışı ile, devrimi ile, yeni buluşu ile, bir dönemi başlatması veya bir dönemi kapatması ile, "tarihi bir dönemeç" oluşturur. Yakın geçmişte, İkinci Dünya Savaşı'nın sona erdiği 1945, insanın aya ilk ayak bastığı 1969, Sovyetler Birliği'nin çözüldüğü ve komünizmin çöktüğü 1991 gibi...
1997, tarihe böyle bir yıl olarak geçmeyecek.
Günbegün olaylara bakıldığında, 1997 "sıradan bir yıl" olarak görünür. Bir bakıma olumsuz anlamda "çok büyük olaylar"ın cereyan etmemiş olmasına sevinmek lazım. Buna rağmen 1997'de meydana gelen bazı gelişmeler, herhalde etkilerini önümüzdeki yıllarda hissettirecek bazı akımları yüzeye çıkartmaktan da geri kalmadı...
* * *
EVET, 1997 bir savaş yılı olmadı (Buna "şükürler olsun" demeli)...
Ama tam bir barış ve huzur yılı olduğu da söylenemez. (Bunu beklemek de hayalcilik olurdu...)
En azından Soğuk Savaşın, izlerinin yani iki blok arasındaki gerginliğin, artık ortadan kalktığı görüldü. Mayıs ayında Rusya ile NATO arasında imzalanan anlaşma bu bağlamda gerçekten bir dönüm noktası oluşturdu.
1997'de bloklar ve devletler arasında savaş olasılığı kalktı, ama bölgesel ve yerel çatışma tehlikesi gene de devam etti. Ortadoğu'da Arap - İsrail barış sürecinin tıkanması, Körfez krizinin zaman zaman kızışması bunun örnekleri.
Aynı şekilde 1997'de etnik ve dinsel nedenlerden kaynaklanan sürtüşmeler ve kanlı olaylar - Afganistan'dan Cezayir'e kadar - hiç durmadı. Köktendinci akımlar (Mısır'da görüldüğü gibi) birçok İslam ülkelerini sarstı.
Bu trend'e bakarak bazı düşünürler, dünyanın "21'inci yüzyıla iki kala" artık devletlerarası topyekün savaş tehlikesinden iyice uzaklaştığını, buna karşı etnik ve dinsel nedenlerden çatışma riskinin daha çok yoğunlaştığını öne sürüyorlar ki, bundan çıkarılan bir sonuç da, "savaşmanın artık zenginlerin değil, fakirlerin işi" haline geldiğidir...
* * *
DİNCİ akımlar alanında, 1997'de Afganistan'da Taliban'ın güçlenmesine karşılık İran'da Hatimi'nin cumhurbaşkanlığına seçilmesi ile, rejimin daha ılımlı ve pragmatik bir eğilim göstermeye başlaması, önemli bir gelişme.
Zıt yöndeki bu iki eğilimin İslam dünyasındaki etkileri, önümüzdeki yıl (veya yıllarda) daha net olarak ortaya çıkacak.
İdeolojik alanda, 1997'nin verdiği diğer önemli bir sinyal de, Sol'un giderek daha ılımlı bir çizgiye kaymasıdır. Bu işaret İngiltere'de mayısta İşçi Partisi'nin ezici bir çoğunlukla iktidara gelmesidir. Bu olayda önemli olan sadece 43 yaşındaki Tony Blair'in - ve partisinin - bir seçim zaferi elde etmesi değil. Esas anlamlı gelişme, İşçi Partisi'nin klasik sol kavramını "güncelleştirmesi" ve "yeni sol"un temelini atmasıdır. Bu akım hızla Avrupa'da - ve dünyanın çeşitli yerlerinde - etkisini hissettirdi.
Bu yeni anlayış birçok demokrasilerde muhafazakar veya sağ partilerin de merkeze kayması sonucunda, iki ana siyasi akımı birbirine yaklaştırıyor. Buna karşılık - gene bu yıl bazı Avrupa ülkelerinde görüldüğü gibi -
marjinal sayılan aşırı sağ güçleniyor. Eski komünist ülkelerde ise, demokrasiye ve kapitalizme ani geçişin sarsıntısı, bazen eski Sovyetler'in - değişik isimler altında - yeniden gözde hale gelmelerine yol açıyor...
* * *
YILIN en önemli olaylarından biri son haftalarda Asya'da patlak veren ekonomik bunalımdır.
"Asya kaplanları"nın yıkılışı bir efsaneye son vermekle kalmıyor, aynı zamanda küreselleşmenin yarar ve zararlarının sorgulanmasına yol açıyor ve tabii bu çöküntünün - Asya gribi gibi - tüm dünyaya yayılması korkusunu yaratıyor...
Yılın bitiminde tüm umutlar ve dilekler, 1998'in 1997'den devralacağı bu ve benzeri olumsuzluklardan çabuk kurtulmasıdır...
Yazara Email S.Kohen@milliyet.com.tr
