SON günlerde gazete başlıklarına bakılırsa, "İran - Afgan savaşı kapıda"... "İran, Afganistan'ı işgale hazırlanıyor"... "70 bin İran askeri, saldırı için sınırda"...
Bu haberler bölgede durumun ne kadar gergin ve kritik olduğunu ortaya koyuyor.
Dahası var: Rusya ve Tacikistan da, Afgan sınırı yakınlarında ortak bir tatbikat yapıyor. Kazakistan Dışişleri Bakanı Takayev, alelacele Duşanbe'ye giderek Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahmanov ile durumu görüşüyor. Kırgızistan hükümeti de Taliban yönetimine karşı sert bir bildiri yayınlıyor...
Bu arada Taliban lideri Molla Muhammed Ömer, Afganistan'ın saldırıya uğraması halinde "çok kan döküleceğini" söylerken, BM temsilcisi Nurullah Zadran da, "ateş topu"nun tüm bölgeyi sarabileceğini ve birçok ülkenin bu çatışmaya sürüklenebileceğini öne sürüyor...
Gerçekten durum bu kadar vahim mi? İran, Afganistan'a saldırır mı? Böyle bir saldırı gerçekleşirse, iddia edildiği gibi, bunun bir "domino etkisi" olur mu? Yani Pakistan, Taliban'ın lehinde müdahale eder, Rusya ve Orta Asya ülkeleri bu savaşa bulaşır mı?
* * *
BÖLGEDEKİ olayları çok yakından izleyen Devlet Bakanı Ahat Andican, dün kendisine sorduğumuz soruları yanıtlarken, İran'ın bugünkü konjonktürde Afganistan'a karşı açık bir saldırıya girişmesi ihtimalinin çok zayıf olduğunu söyledi. Bakan'a göre, İran elbet Taliban rejimi üzerindeki baskılarını artıracak. Ancak bunu ülkesindeki Afganları ve Afganistan'ın kuzeyindeki Şiileri "manipüle ederek" yapmayı yeğleyecek...
Gerçekten, İran'ın Taliban yönetimine karşı çok sert bir retorik kullanmasına ve "tatbikat" adı altında büyük bir askeri gösteri düzenlemesine rağmen, Doğu komşusuna karşı açık bir saldırıya geçmesi ve bir işgal eylemine girişmesi pek olası görünmüyor. Tahran bu yöntemle, ülkenin dörtte üçünü kontrol eden Taliban yönetimine gözdağı vermek, hakimiyetini daha da yaymasını önlemek ve Taliban karşıtı güçlerin yeniden toparlanmasına yardım etmek amacını güdüyor.
Devlet Bakanı Andican'ın da belirttiği gibi, bu mücadele ve bu gerginlik daha çok uzun sürecek. Taliban'ın, etnik yapısı o kadar karışık olan Afganistan'ın tümüne hakim olması mümkün değil.
Gene Andican'ın dediği gibi, Taliban başta başka amaçlarla Pakistan tarafından yaratılmıştır. Bugün Taliban'ın durumu ve davranışları, Pakistan'ın başta hedeflediği politikayı da aşmıştır. Şimdi o da, Afganistan karmaşasının içindedir.
Öyle görünüyor ki, bir yandan Pakistan, diğer yandan İran - ve de Rusya - Afganistan'daki olayları "uzaktan kumandalı" olarak yönlendirmeye çalışacaktır. Afganistan'daki son çarpışmalarda, Taliban milislerinin safında bazı Pakistanlıların veya Pakistan'ın yetiştirdiği Afganların yer aldığı saptanmıştır. Şimdi İran da, daha önce kendisine sığınan Afganları Taliban'a karşı savaşmak üzere Afganistan'a sevketme hazırlığı içinde...
* * *
TÜRKİYE açısından sorun, Andican'ın deyişi ile, "sadece Afgan olayı" değil. Taliban'ın Afganistan'a hakim olması, "devletleşme sürecinde bulunan Orta Asya ülkelerinin içinde bulunduğu bölgede istikrarı bozar... Kabil, kendi köktendinci rejimini ihraç etmeye çalışan bir merkez olur... Bu peşpeşe bölge ülkeleri için bir tehlike oluşturur... Türkiye için ayrıca bir endişe kaynağı da, Kuzey bölgesinde Türk soyundan gelen 6 - 7 milyon insanın baskı altında tutulması ve asimile edilmesidir..."
Bakana göre Türkiye'nin Afganistan'daki gelişmelerle ilgisinin bir başka nedeni de, ülkenin terörizme karşı bir üs olarak kullanılması ve ayrıca uluslararası uyuşturucu trafiğinin bir merkezi haline gelmesidir.
Bütün bu faktörlerden dolayı Türkiye, Afganistan'da çatışmaların durması ve tüm siyasal güçleri kapsayan geniş tabanlı bir yönetimin kurulması görüşünü savunuyor. Bu amaçla, Ankara, Pakistan başta olmak üzere, ilgili ülkeleri böyle bir çözüm için birlikte çalışmaya çağırıyor. Cumhurbaşkanı Demirel son olarak bu ülkelerin liderlerine bir mektup gönderdi. Ne yazık ki, henüz - özellikle Pakistan'dan - tatmin edici bir tepki gelmedi.
Şu sırada karşılıklı sert beyanlar ve güç gösterileri ile, Afganistan üzerindeki gerginlik giderek tırmanıyor. Yayılma istidadını taşıyan bir savaş olasılığı şimdilik zayıf görünse bile, bu gerginlik "ateş topu"nun bölgeyi aleve vermesi tehlikesini canlı tutuyor...
Yazara E-Posta: s.kohen@milliyet.com.tr