Ekonomi bilim inin bir alt öğreti alanı var. Bu öğreti alanı, ekonomik gelişmelerin nedenlerini inceliyor. Yapılan araştırmalar, ülkelerin zenginliği ve ekonomik yapıları arasındaki en önemli farklılığın teknoloji farklılığı olduğunu göstermiş. Kısacası, yenilikler ve icatların zenginliğin temel nedeni olduğu belirlenmiş. Bir ekonominin yenilik ve icatları özendirip özendirmediği ise, "ulusal buluş geliştirme sistemi (national innovation system)"nin incelenmesi ile anlaşılıyor.Fikri mülkiyet hakları, patentten tamamen farklı. Fikri mülkiyet haklarının başında "ticari sırlar" geliyor. Ticari sırlar, şirketlerin bünyesinde saklanabilir, başkalarına satılabilir veya başka şirketlerle bilgi paylaşımı yoluna gidilebilir. Fikri mülkiyet hakları konusunda Davos'ta World Ekonomic Forum'da geliştirilmiş bir endeks vardır ve bu hakların korunmasında sadece yasalar değil, yargı ve yönetim sistemleri de önemli rol oynuyor.İlaç buluşlarının geliştirilmesinden bir örnek verilmek gerekirse, Ürdün'de fikri mülkiyet haklarının korunması konusunda yapılan bir dizi reformdan sonra, ilaç ihracatı nın ülkenin en önemli üçüncü ihracat kalemi olduğunu söyleyebiliriz. Reforma yapılan itiraz, milli ilaç sanayini yok edeceği idi. Ancak, reformdan sonra bu gerçekleşmedi. Daha önce jenerik ilaç üreten milli ilaç sanayi, yeni orijinal ilaç üretebilir hale geldi. Reformdan sonra, büyük ilaç şirketleri lokal şirketlere çeşitli ilaç yapımı konusunda lisanslar verdi ve yerel araştırma geliştirme çalışmalarına destek sağlandı. Bölgede, sadece Ürdün'de klinik araştırmalarla ilgili yasalar bulunuyor. Şimdi, Ürdün'de toplam turizm gelirinin % 65'i tıp turizminden elde ediliyor. Örneğin, halen Ortadoğu bölgesinde kanser tedavisi konusunda yoğun olarak Ürdün'e gidiliyor.Buluş ve yeniliklerin arttırılmasında, ikinci önemli konu fiyatlandırmadır. Yeterli ticari kar sağlanamıyorsa, yenilik ve buluşlar özendirilmiyor demektir. Örneğin, ilaçta iyi bir fiyat politikası ile etkin araştırma ve geliştirme aşaması başlatılabilir. Zaten, büyük ilaç firmaları da ülkemizde yaptıkları yatırımlarla, bu olanağı arttırmış bulunuyorlar.Verilerin korunması ya tamamen olur ya da hiç yoktur. Yani, "kısmi koruma" söz konusu olamaz. Yine, ilaç üretiminden örnek verilirse, yeni bir ilaç için patent verildiğinde, geliştirilen ilacın formülü 20 yıl boyunca korunuyor dermektir. Bu koruma döneminde ürünün piyasaya çıkması gerekmez. Patent ile toplumun buluşu öğrenmesi karşılığında, 20 yıllık bir koruma verilmiştir. "Veri münhasıriyeti" ise, ilacın etkinliği ve güvenliği hakkında devlete verilen bilgidir. Devlet, daha önce sağlanan patent altında üretilen ilaca onay vermekle, bu ilaca ait verilerin 6 yıl boyunca korunması garantisini de üstlenir. 6 yıllık veri münhasıriyeti, ilaç piyasaya çıktıktan sonra başlar. Patent bir devletin sağladığı haktır ve geri çekilebilir ama veri münhasıriyeti, buluşta bulunan şirketin hakkıdır ve yok edilemez. Özellikle ilaç sektöründe yatırım ve fikri haklar birlikte gider.Yalnız sağlık konusunda değil, her konuda fikri mülkiyet hakları buluş ve yeniliklerin temelidir. ytoruner@milliyet.com.tr Yenilik ve icatlar kapitalist sistemin sürükleyici gücü. Peki, Türkiye'de yenilikler ve buluşlar nasıl başlatılabilir? Çok kısaca, fikri mülkiyet haklarının en yaygın biçimde korunmasıyla. Prensip olarak, bir ülkede fikri mülkiyet hakları yoksa, icat da yenilik de yoktur.
