Krizden önce, sonra

Global krizin başlangıcında ekonomimiz nasıldı? n Yıllık 35 milyar dolara ulaşacak, cari dış işlemler açığımız vardı.
- Türk Lirası yüzde 60 civarında değerliydi. 1 dolar, 1200 YTL seviyesindeydi.
- Reel faiz oranımız çok yüksekti. Enflasyon oranımızın, yüzde 100’ünü aşan bir reel faiz, Merkez Bankamız tarafından dikte ediliyordu.
- Merkez Bankamız, piyasaya 10 milyar TL civarında borçluydu.
- İhracatçı zor durumdaydı ve döviz fiyatında artış istiyordu.
- Üretim durmuştu. Çünkü, üretmek yerine ithal etmek daha kârlıydı.
- İşsizlik artıyordu. Buna rağmen, Hükümet, kömür vs. dağıtarak, oy toplamayı sürdürebiliyordu.
- Enflasyonun düşürülmesi hedefinde başarı sağlanmış, enflasyon yüzde 10’un altına indirilebilmişti.
- Borsamızın yüzde 70’i yabancıların hâkimiyetindeydi.

Bankalar güçlüydü
- Sıcak para, hem hisse senedi, hem de devlet kâğıdı üzerinden bol miktarda yurdumuza geliyordu.
- 20 milyar dolara yaklaşan, kalıcı yabancı yatırım getirilebilmişti.
- Özelleştirmeler çok başarılıydı. Geçen yıl 4.3 milyar dolara ulaşsa da önceki iki yılda, yıllık 8 milyar doları aşmıştı.
- Bütçe, faiz dışı fazla veriyordu.
- Birçok yapısal ekonomik reform yapılmıştı; ancak, vergi reformu gerçekleştirilememişti.
- Banka kredileri bol sayılırdı. Kredi kartları dahil, tüketici kredileri özendiriliyordu.
- Bankacılık sistemimiz güçlüydü. Bankaların sermaye açığı yoktu.
- Özel sektörün dış borçları, 100 milyar doların üstündeydi.
- Hem özel sektör, hem de Hazine dışarıdan ucuz ve kolay borçlanabiliyordu.
- Merkez Bankamızın döviz rezervleri 80 milyar doları aşmıştı.
- Bankaların açık pozisyonları yoktu.
- Döviz tevdiat hesaplarının miktarı oransal olarak yüksekti ama gittikçe azalıyordu. Döviz tutanlar, zarardaydı.

Global kriz neden çıktı?
Global krizi tetikleyen nedenler şunlar:
- Dünyada sermaye akışkanlığı ve hızı çok hızlandı. Sermayenin, üretmek yerine, parasal oyunlarla yüksek kâr etme olasılığı arttı. Gerçek üretime dayanmayan kârlar yükseldi.
- ABD’nin dış borçları çok yükseldi ve Asya ülkeleri, giderek daha yoğun biçimde, ABD’ye borç vermeye başladı.
- ABD’de Bush yönetimi, 11 Eylül terörist saldırısını bahane ederek aldığı sıkı tedbirler nedeniyle, ülkesinden büyük sermaye kaçışına neden oldu.
- ABD ve Avrupa ülkelerindeki büyük şirketler, yönetim yozlaşması ve üretimde verimsizlik durumuyla karşılaştılar.
- Küreselleşme nedeniyle, yabancıların gerçek üretime dayanmayan kârları kullanarak gelişmekte olan ülkelere yaptıkları yatırımlar çok arttı.
- ABD’den başlayarak gelişmiş ülkelerde faizlerin düşürülmesi veya enflasyon seviyelerine yakın tutulması nedeniyle, gayrimenkul kredileri başta olmak üzere, tüketici kredileri çok yükseldi.
- Petrol ve hammadde fiyatları, olması gereken seviyelerin çok üzerine çıktı.
Bundan sonraki yazılarımda, halen gelinen durumu ve yeni dengenin nasıl olabileceğini anlatacağım.