‘İstambul’ şifreli sığınakta sanat

Bosna-Hersek’in Konyiç kentinde eski Yugoslavya lideri Mareşal Josip Broz Tito tarafından nükleer saldırılara karşı yaptırılan sığınakta düzenlenecek Saraybosna Çağdaş Sanatlar Bienali başlarken, sığınağın şifresinin “İstambul” olduğu öğrenildi.
1953-1979 yılları arasında yaptırılan, 6 bin 500 metrekare kapalı alana sahip, 350 kişinin 6 ay boyunca dışarıdan hiçbir destek almadan yaşayabileceği ve 24 ton ağırlığındaki atom bombasıyla düzenlenecek saldırının bile etkilemeyeceği sığınak, Bosna-Hersek’te 1992-1995 yılları arasındaki savaşta ortaya çıktı. Yaklaşık 4 milyar 600 milyon dolar harcanarak inşa edilen ve yeri 1992’ye kadar sadece Yugoslavya’nın yüksek idarecilerince bilinen sığınak, ortaya çıkışından bugüne kadar bölge halklarının merak ettiği bir yer olarak sırrını korudu.

Dağın altında...
Tito’nun sığınağının “çağdaş sanatlar” için değerlendirilmesi amacıyla Saraybosna’da yaşayan sanatçılar, bölge ülkelerindeki meslektaşlarıyla proje hazırladı. Edo Hoziç’in direktörlüğünde bir araya gelen Saraybosnalı sanatçılar ile Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin Çağdaş Sanat Müzesi ile Sırbistan, Karadağ, Slovenya ve Hırvatistan gibi ülkelerin sanatçıları projede görev aldı. Sırbistanlı sanatçıların önerisi ve bölge ülkelerindeki sanatçıların desteğiyle Türkiye bienalin onur konuğu oldu. Ormanlar arasında, Neretva Nehri kenarındaki iki katlı bir çiftlik evi görünümündeki yapıdan içeri girilerek ulaşılan sığınak ise görenleri şaşkına çevirdi. Dağın altında inşa edilmiş, uzun ince koridorlarla çok sayıda odanın birbirine bağlandığı sığınakta, özenle yapılmış çalışma ofisleri dikkati çekiyor. Sığınakta eski Yugoslavya döneminde yaptırılan ve bu sığınaktan daha küçük olan diğer 27 sığınağın şifreleri ve bulundukları yerlerin adreslerini gösteren haritaların bulunduğu oda da kapılarını sanatçılara açtı. Farklı isimlerle şifrelendirilen sığınakların merkezi konumundaki Konyiç’teki sığınağın “İstambul” olan şifresi ise dikkati çekti. Haritada “İstambul” olarak kodlanan ve Tito tarafından verildiği bildirilen bu şifrenin, eski Yugoslavya döneminde üst düzey yöneticilerden sadece 6 kişinin bildiği kaydedildi. Sığınağı gezen sanatçılara rehberlik yapan emekli Albay Şerif Grabovica, ’İstambul” şifresinin Tito tarafından konulduğunu kaydetti. Grabovica, “Belki de büyüklüğünden dolayı ’İstambul’ kodunu kazandı” dedi.

Türk sanatçılar katılacak

Direktör Edo Hoziç, bienal projesiyle ilk kez Boşnaklar ile Bosna Sırp Cumhuriyeti’nde yaşayanların ortak bir çalışmada bulunduğunu söyledi. Sığınakta “Soğuk Savaş” konulu eserlerin sergileneceğini anlatan Hoziç, projeye Türk sanatçıların da katılacağını söyledi.
Bienal kapsamında Saraybosna ve Mostar’ın ardından Belgrad, Zagreb ve Podgorica’da çeşitli seminerler düzenlenecek. Bienalin finali ise 27 Mayıs 2011’de Konyiç’teki sığınakta, çağdaş sanat eserleri sergisinin açılışıyla tamamlanacak. Burada sergilenecek eserler, daha sonra başta İstanbul olmak üzere dünyanın değişik ülkelerinde sanatseverlerle buluşacak.

SANKİ ZAMAN DURUYOR:

Sığınakta özel şifreli daktilo odaları, özel hatlı telefonlar, su depoları, gaz maskeleri, havalandırma sistemleri bulunuyor. Lavabolarında sabunların, tuvalet kâğıtlarının halen muhafaza edildiği sığınakta adeta zamanın durduğu hissediliyor.