Tarımsal kalkınmaya ‘birlik’ formülü

Bir tarafta üreticiyi zorlayan girdi maliyetleri, diğer tarafta uygun fiyatlı ürüne erişmek isteyen tüketici varken tarımsal ürünlerin fiyatı üretildiği bölgeden diğer şehirlere ulaşana kadar kat be kat artıyor. Bu maliyet sarmalı içinde gösterilen en güçlü iki nokta ise ‘aracılar’ ve ‘dövizle sağlanan girdiler’ olarak öne çıkıyor. Tarımsal kalkınmayı sürdürülebilir hale getirmek ve tüketicinin doğru fiyatlara ulaşması için bu kapsamda dikkat çekilen en önemli çözüm yolu ise ‘üreticinin kooperatifleşmesi’ olarak gösteriliyor. Bu sayede üreticilerin toplu alımlarla yem, gübre, ilaç maliyetlerini düşürmek; ortak makine kullanımıyla yüksek makine fiyatlarının önüne geçmek; ortak pazarlama ve markalaşma yoluyla ise aracıların hakimiyetini kırmak hedefleri var.

Üç günlük yazı dizimizde Türkiye’deki kooperatifleşme çalışmaları ve köklü kooperatiflerin örnek çalışmalarıyla üretici ve tüketiciye sağlanan faydaları ele alıyoruz.

12 bin kooperatif

Türkiye’de 12 bine yakın tarımsal kooperatif bulunuyor. Bu kooperatiflerin ise 4 milyona yakın ortağı var. Bu üyelerin yarısını da pancar üreticileri oluşturuyor. Türkiye tarımına bakıldığında kooperatifleşmenin temelinde pancar tarımı olduğu görülüyor. Tarım kooperatifleri istenen güce taşınamamış olsa da, aralarında İstanbul Sanayi Odası’nın her yıl yayınladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine girebilmeyi başarmış Konya Şeker, Kayseri Şeker, Tarım Kredi Yem, Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği, Gübre T.A.Ş, Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği gibi güçlü birlikler de var.

Planda yer alıyor

Tarımda kooperatifleşmeye verilen önem ve devlet politikası olarak desteklenmesine yönelik katkıların sürdürülmesine 2019-2023 yıllarını kapsayan On Birinci Kalkınma Planı’nda da vurgu yapılıyor. On Birinci Kalkınma Planı’nın 413. ve 451. maddeleri hem pazarlama, hem de üretim süreçlerinde üreticilere kooperatifler aracılığı ile kalkınma desteği sunulacağını belirtiyor.

Tüm bu planlamaları ve kooperatifçiliğin önemini Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de çeşitli zamanlarda gündeme getiriyor.

Makalesinde yazdı

Yaklaşık 8 ay önce Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi’ne konuyla ilgili bir de makale yazan Bakan Pakdemirli, “Küçük ölçekli üreticiler, dezavantajlı yapıları nedeni ile çağdaş tarım piyasalarına adapte olurken birçok zorlukla karşı karşıya kalmaktadır. Ancak, kooperatifler üreticilerin bu zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olan kurumsal yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır” ifadelerini kullandı. Pakdemirli, ‘Tarımsal Kooperatiflerin Dünya ve Türkiye’de Mevcut Durumunun Karşılaştırılması’ başlıklı makalesinde kooperatiflerin, çiftçi gelirlerine ve kırsal kalkınmaya yaptıkları etkilerle, tüm dünyada ve özellikle Avrupa’da tarımsal endüstri alanında kendilerine önemli bir yer edindiklerine de dikkat çekiyor. Bu ülkeler arasında ise az toprağına rağmen dünya tarımında söz sahibi olan Hollanda örneğinin öne çıktığı belirtiliyor. Hollanda’da tarımsal kooperatiflerin pazar payı yüzde 70 seviyesinde bulunuyor.

‘Etkin rol almalı’

Bakan Pakdemirli, uluslararası rekabetin yoğunlaştığı bir dönemde Türkiye’deki çiftçilerin birlikte hareket etmelerinin kaçınılmaz olduğuna vurgu yaparken şu ifadeleri kullandı: “Sürdürülebilir tarımsal kalkınma adına temel kooperatif ilkeleri göz önünde tutularak, dünya örneklerinde olduğu üzere tarımsal kooperatif örgütlenmesinin etkin olarak kullanılması büyük önem taşımaktadır. Zira dünya tarımında ön planda olan Türkiye’nin kalkınmasında tarım, tarımın kalkınmasında da kooperatifçilik önemli rol oynayacaktır.”

Sorun finansal

Finansmana erişim, Türk kooperatiflerinin gelişimi için en büyük zorluk olarak görülüyor.

Bu anlamda devlet desteği kooperatifler için önem arz ederken, özellikle Kredi Garanti Fonu’nun çalışmaları öne çıkıyor.
Finansmana erişimi kolaylaştırma amacında olan Kredi Garanti Fonu bu kapsamda inşaat, arsa, yapı kooperatifleri hariç olmak üzere birlikler ve birliklere bağlı kooperatiflere kefalet desteği sağlıyor.

En yüksek gelir ABD’de

Gelirlerine göre bakıldığında en büyük tarım kooperatifleri ABD, Japonya, Güney Kore, Almanya, Danimarka, Fransa, Yeni Zelanda, Hollanda, Brezilya ve İsviçre’de bulunuyor. Kooperatiflerin ekonomik alanda öne çıktığı İskandinav ülkeleri ile Hollanda ve Fransa’da pazar payları yüzde 50’nin üzerinde bulunuyor.

‘Başarılı örnekler teşvik edilmeli’

Tarım Yazarı Ali Ekber Yıldırım, doğru kooperatif modellerinin tarımda kemikleşen sorunlara çözüm getirebilecek güçlü bir yöntem olduğunu söyledi. Bu açıdan dünyada tarım alanında olduğu gibi Türkiye’de de kooperatiflerin güçlendirilmesi gerektiğini anlatan Yıldırım, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Kooperatiflerin başarılı olabildiğini Tire Süt Kooperatifi gibi örneklerden görebiliyoruz. Ama parmakla sayılacak kadar az başarı örneği var. Mesela kendi ürünlerini kendileri değerlendiriyor ve markalarıyla satıyorlar. Ama kooperatiflerin güçlenememesinde Türkiye’de belli başlı sorunlar var. Ya yönetimler ya yetersiz kaynak başta olmak üzere. Yeni Zelanda örneğini ele alırsak, orada çok etkin bir rolü olan kooperatif bir sanayi devi şeklinde çalışıyor. Başarılı örnekler artınca zaten kendiliğinde üretim planlaması, verimlilik çalışmaları gibi Türkiye’nin tarımdaki köklü sorunları arka arkaya çözülecektir. Diğer bir sorun da çok fazla dernek, birlik gibi yapı var ve hepsi her işi yapmaya çalışıyor. Bakanlık ihtisaslaşma konusunda yönlendirici olarak sistemin içinde bulunabilir.”

Yarın: ‘TİRE SÜT KOOPERATİFİ TÜRKİYE İÇİN REÇETEDİR’