Hani bir söz var; "Şu okullar olmazsa maarifi ne güzel idare ederdim" diye. Hep birilerine yakıştırılır. Bazen Osmanlı'nın son maarif nazırlarından biri denir, bazen de Cumhuriyet döneminin ilk bakanlarından birisi olduğu belirtilir...
Tembelliğin, kaytarmacılığın, beceriksizliğin sembolü olarak gösterilir. Ne zaman işini gücünü iyi yapmayan bir bakan söz konusu olsa örnek olarak o gösterilir.
Oysa kendisini çok yanlış tanımışız. Hiç hak etmediği yakıştırmalarda bulunmuşuz. Bugüne kadar işin doğrusunu ve dilden dile dolaşan bu sözün nasıl bir ortamda söylendiğini, ne anlatan çıktı ne de yazıp çizen...
Ankara Dişhekimleri Odası Onursal Başkanı Orhan Özkan'dan, bu sözün kahramanı Emrullah Efendi'nin çok ilginç bir biyografisi geldi. Birlikte okuyalım:
Emrullah Efendi, 1858'de Lüleburgaz'da doğdu. 1914'te İstanbul'da vefat etti.
1871'de Mülkiye'yi bitirdi. 1882 Yanya, 1884 Selanik, 1891'de İzmir Milli Eğitim Müdürlüğü yaptı.
Reformcu görüşlerinden dolayı İsviçre'ye kaçmak zorunda kaldı. Geri döndükten sonra 1900'de Maarif Meclisi üyesi oldu. Servetifünun'da Emri imzalı yazılar yazdı. 1902'de "Muhit - ül Maarif Ansiklopedisi"nin ilk cildini çıkardı...
1908'de Galatasaray Lisesi Müdürlüğü'ne atandı. Aynı yıl Maarif Meclisi İlmi Daire Başkanı oldu. 1908'de Kırklareli milletvekili, 1909'da da maarif nazırı oldu.
Açılmasına öncü olduğu birçok okul arasında, diş hekimliğinde bilimselliğin başladığı Diş Hekimliği Yüksek Okulu da onun eseridir.
Eğitimde reformların önce yüksek öğretim kurumlarında başlaması gerektiğine inanıyordu. Bazılarına ters gelen bu görüşünden dolayı teorisine "Tuba Ağacı" dendi. Bu görüşü; 1917'deki İttihat ve Terakki Kongresi'nde Ziya Gökalp tarafından da desteklendi.
Liselere felsefe derslerini bakanlığı sırasında ilk kez o koydurdu. Bu konuda kitaplar yazdı...
Açtığı okullardan rahatsız olan ve açacağı okullar için Maarif bütçesine ek ödenek istemesine kızarak, "Bıktık senin bu okullarından" diyenlere karşı şimdilerde hep yanlış kullanılan meşhur sözünü söyledi: "Şu okullar olmasa maarifi ne güzel idare ederdim."
Emrullah Efendi, hasbel kader veya siyasi kimliği ile bakanlık koltuğuna oturan bir Milli Eğitim Bakanı değil. Çekirdekten yetişmiş idealist bir milli eğitimci. Yanlış kullanılan bu cümlesinin doğru anlaşılmasına yardımcı olmanızı umuyor ve diliyorum.
Evet mektup böyle. Yanlış anlaşılma diye buna denir. Bir şimdiki bakanların eğitim geçmişlerine bakın bir de Emrullah Efendi'ninkine. Şimdikiler eğitimin e'sinden anlamadıkları halde kasım kasım kasılırlarken, o bir ömür verdiği halde, aradan bir asır geçse de yanlış anlaşılmaya devam ediyor. Ne büyük talihsizlik!..
Ruhun şadolsun Emrullah Efendi. Eğitime katkıların için sonsuz teşekkürler...
