Barış fıçısı ne zaman açılacak?
Yıl 1992’ydi... Dağlık Karabağ’ın Ermenistan tarafından işgal edilmesinden sonra Azerbaycan-Ermenistan arasındaki sorunun çözümü için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bünyesinde Minsk Grubu kurulmuş, grup ilk toplantısını Roma’da yapmıştı. 1990’lı yıllardaki çabalar, 2000’li yıllarda ivme kazanmıştı.
O dönem ihtilaflı iki ülke ve Minsk Grubu’nun şerefine, büyük bir konyak fıçısı “Bir gün barış olacak” umuduyla doldurulmuş, adına da “Barış Fıçısı” denilmişti.
O barış fıçısı üzerindeki pirinç plakaya da şu satırlar not düşülmüştü:
“Bu fıçı AGİT eş başkanlarının onuruna yıllanacak ve Karabağ sorunu çözüldüğü gün açılacaktır.”
19 yıldır bekleyen fıçıyı açmak bir süre daha taraflara nasip olmayacak gibi. Zira Kafkaslar’da donmuş kriz, yeniden sıcak çatışmaya dönmüş durumda. Bunun sebebi de, kuşkusuz 30 yıldır çalışan Minsk Grubu’nun çözüm konusunda etkisiz kalması.
7 ayaklı yol haritası
Geçen Pazartesi sabaha karşı başlayan çatışmalar, Azerbaycan’ın Ermenistan’a kurduğu askeri üstünlüğe dönüştü. Eş başkanlar ABD-Rusya-Fransa, iki tarafa da “ateşkes” çağrısı yaptı. Ermenistan ateşkes sağlanması için AGİT Grubu’yla çalışmaya hazır olduğunu duyurdu. Ancak Bakü, işgal sona ermeden müzakerelere başlamayacağını açıkladı.
Aslında tam 13 yıl önce taraflar, bir yol haritasında buluşmuştu. 29 Kasım 2007’de Madrid’de ortaya çıkan çerçeve belgesine göre sorunun çözümü için 7 ayaklı yol haritası izlenecekti. Ancak yıllarca bazı temel noktalarda Ermenistan’ın şartları aşılamamıştı. Erivan yönetimi “Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığına yeşil ışık yakılsın” dedi, bölgeye Rus barış gücü konuşlandırılmasını istedi. Azerbaycan’ın tutumuysa “tüm reyonlar işgalden kurtarıldıktan sonra Karabağ’ın statüsü müzakere edilebilir” olmuştu. O gün Azerbaycan’ın koşulu çözüm için işgalin bitmesiydi, bugün ise artık masaya oturmak için işgalin bitmesi. Bölgeyi yakından takip eden uzmanlar, Azerbaycan’ın ilerleyişinin Rusya’dan belirli ölçüde aldığı yeşil ışık sayesinde olabileceğine dikkat çekerek, “Bakü yönetimi önemli bir kazanç elde etmeden durmaz” yorumunu yapıyor.
Madrid Kriterleri nedir?
1 - Ermenistan işgal ettiği 7 reyonun 5’inden çekilecek (Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Zengilan, Kubatlı),
2- Sonraki aşamada geri kalan 2 reyondan (Laçin ve Kelbecer’den) çekilecek,
3 - Bölgeye uluslararası barış birlikleri yerleştirilecek,
4 - Bölge mayınlardan temizlenecek,
5 - Yerlerinden edilmiş 1 milyona yakın Azeri geri dönecek,
6 - Ermenistan-Azerbaycan ve Azerbaycan-Nahçivan arasında iletişim hatları açılacak,
7 - Dağlık Karabağ’ın statüsü belirlenecek.
Üniversitelerin gücü
ABD Başkanlık yarışında adayların kozlarını paylaştığı münazaraların önemi büyük. Bu hafta Donald Trump ve Joe Biden arasındaki ilk münazaranın ev sahipliğini bir üniversite yaptı. Pandemi koşulları altında yapılan tartışmada bu kez izleyici yoktu ama ABD, demokratik düzenin önemli
bir ayağını oluşturan bu geleneğin üniversitelerde sürdürülmesine büyük önem veriyor.
Bir gencin fikri
1956’da Maryland Üniversitesi öğrencisi Fred Kahn, o dönem başkanlık için yarışan Cumhuriyetçi Parti adayı Dwight Eisenhower ve Demokrat Parti adayı Adlai Steveson’ı üniversitede bir araya getirmek için çabalamış; ancak başarılı olamamıştı. Fakat basının muazzam ilgisi ve desteği, bu geleneğin, 1960’daki seçim kampanyasında moderatörü olan bir başkanlık münazarasına dönüşmesinin önünü açmıştı.
O yıl televizyon kanalları münazaraya ev sahipliği yapmıştı.
1976, bir ilke de sahne olmuş, adaylar ilk kez bir üniversitede, ABD’nin Virginia eyaletindeki William Mary Üniversitesi’nde kozlarını paylaşmıştı. O tarihten sonra 2020’ye kadar 42 başkanlık ve başkan yardımcılığı münazarasının 28’i üniversite kampüslerinde gerçekleşti. Adres olarak üniversitelerin seçilme sebebiyse öğrencilerin üretim süreçlerine katılması ve seçimle ilgili projelerde yer almasını sağlamaktı.
Altın yıllar
1992’ye kadar münazaralar TV merkezlerinde yahut belirli kentlerdeki konferans veya konser salonlarında yapılıyordu. 1992 yılı başkanlık seçim münazaralarında üniversiteler altın yılını yaşadı. O yıl düzenlenen 3 başkanlık ve 1 başkan yardımcılığı münazarası 4 ayrı üniversitede yapıldı.
O gelenek, 1996 seçimleri hariç, 2000 yılından sonra hep aynı şekilde devam etti. Bunun öncülüğünü 1987’de kurulan ve hiçbir partiye bağlı olmayan bağımsız bir yapı olan “Başkanlık Münazaraları Komisyonu (CPD-The Commision on Presidential Debates)” yaptı. CPD, bugün hala münazaraların nerede yapılacağını seçiyor, sponsorlar aracılığıyla mali yükünü karşılıyor.
Moderatörler nasıl seçiliyor?
Başkanlık Münazaraları Komisyonu (CPD) seçiyor,
Tartışmalardan birkaç hafta önce belirleniyor,
Tek moderatör seçiliyor,
(Tek istisna 2016 seçimleri -ABC News Martha Raddatz ve CNN’den Anderson Cooper birlikte sundu)
Seçimde 3 kriter gözetiliyor:
(1-Adaylara-konulara hakimiyet, 2- Canlı yayın performansı, 3-Zaman ve konu yönetimine hakimiyet)
Moderatörler soruları kendileri belirliyor.
ABD Başkanlık seçimleri:
Tartışma yerleri ve tarihleri nasıl belirleniyor?
Ev sahibi olmak isteyen yerler, seçimden 2 yıl önce CPD’ye teklif sunuyor,
CPD önerileri gözden geçiriyor, saha araştırması yapıyor. Beyaz Saray ve federal kanun uygulayıcılarından görüş alıyor,
Seçilen yer ve belirlenen tarih tartışmadan bir yıl önce ilan ediliyor.
Deniz Kilislioğlu
