Dikkatler birkaç gündür Bakü-Moskova hattında giderek büyüyen krizdeyken, bu gerilimin gölgesinde Ermenistan’da bir başka kriz yaşanıyor. Nikol Paşinyan, iktidara geldikten kısa bir süre başlayan, ikinci Karabağ savaşı sonrası iyiden iyiye ayyuka çıkan ve son olarak Paşinyan’ın İstanbul ziyaretine ‘protokol krizi’ olarak yansıyan iktidar-kilise rekabetinden bahsediyorum.
Bu öyle bir mücadele ki, Paşinyan’ın siyasi geleceği ile doğrudan ilgisi olacağı açık. Paşinyan’ın attığı adımlar, buna mukabil kilisenin alttan almayan tavrı 2026 seçimlerine giden süreçte Erivan siyasetini şekillendirecek gibi görünüyor. Bunun Bakü-Erivan ya da Ankara-Erivan normalleşme süreçlerine etkisi ise daha sonraki sorular…
İstanbul perdesi
Bu gerilimin son perdesi Paşinyan 20 Haziran’da İstanbul’a geldiğinde yaşandı. Türkiye Ermenileri Patriği Sahak Maşalyan ABD’deydi, kapalı olan Patrikhane de kimse Paşinyan’ı karşılamadı. Yapılan açıklamada ‘Bşabakan’a tepkimizi göstermek istedik’ denildi, Türk Ermenileri Patrik’i Maşalyan ise ‘Erivan protokol hatası yaptı, ziyaret talebi bize yazılı olarak bildirilmedi.’ diyerek tepkinin sebebini anlattı.
Erivan yönetimi de Türk yetkililer de ‘gerekli bilgilendirmelerin yapıldığını’ ifade ediyor; ancak anlaşılan o ki Paşinyan’ın yerleşmiş bazı içtihatları ‘göz ardı etmesi’ Ermeni cemaatinin bir kesiminde rahatsızlık yaratmış. Çünkü genel kabul Ermeni liderlerinin Türkiye ziyaretlerinde cemaat temsilcilerine davetlerin Kilise yani Patrikhane üzerinden gönderilmesi şeklinde. Paşinyan’ın cemaati konakladığı otele çağırması pek hoş karşılanmamış.
Paşinyan’ın cepheleri
Aslında Paşinyan ve kilise arasındaki gerilim seçildiği 2018’den bu yana devam ediyor. Bir tarafta Paşinyan hem eski Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan hakkındaki ‘yolsuzluk’ hem de Robert Koçaryan hakkındaki ‘anayasayı ihlal’ soruşturmalarının arkasındaki isim olmakla suçlandı. Diğer tarafta kilisenin kanser hastası olan Koçaryan’ın ‘tutukluluk yerine ev hapsi olmalıydı’ çıkışı Paşinyan’a karşıt tutum olarak görüldü. Paşinyan’ın Ermenistan’da okutulan ‘Ermeni Kilisesi’ dersini müfredattan kaldırması ise bir başka ‘başkaldırı’ olarak yorumlandı.
Son birkaç haftada darbe girişimi iddiasıyla Başpiskopos Galstanyan dahil 15 şüphelinin tutuklanması, Ermeni Kilisesi’nin Eçmiadzin’deki merkezine yapılan operasyon bir başka Başpiskopos Ajapahyan’ın gözaltına alınması için kilise binasının kuşatılması gerilimi hat safhaya çıkardı.
Paşinyan kiliseyi ‘devlet işlerine karışmak’ ve ‘hükümete darbe yapmaya teşebbüs etmek’ ile suçluyor. Tüm Dünya Ermenileri Ruhani Lideri Katolikos II. Karekin’i ‘makamının gereğini yerine getirmemekle’ itham ediyor ve yeni bir ismin seçilmesini istiyor.
Son hamle: Elektriğin kamulaştırılması
Ermenistan’da Başbakan Paşinyan ile Ermeni Apostolik Kilisesi arasındaki uzun süredir devam eden bu gerilim, kiliseyi destekleyen Ermeni asıllı insanı Samvel Karapetyan’ın tutuklanmasıyla artık yeni bir boyuta taşındı. Dini lider II. Karekin’e destek vermiş, ana kiliseyi onarma çalışmalarına kaynak aktarmış olan Karapetyan aynı zamanda Ermenistan’da en büyük elektrik dağıtım şirketinin sahibi. Paşinyan’ın elektriği özel şirketlerin elinden alıp kamulaştıracağını açıklaması bu mücadelenin ne kadar riskli alanlara taşıdığının bir başka göstergesi.
2026 seçimlerine giderken
Paşinyan 2018’de yaptığı ittifak ile Kadife Devrim’i gerçekleştirmiş ve seçimi yüzde 70,3 gibi büyük bir oranla kazanmıştı. 2021 erken seçimlerinde kendi partisi ile girdiği seçimlerden yüzde 53,9 oy desteği ile ikinci dönemine girmişti. Haziran 2026’da yapılacak seçimlerin arifesinde kilisenin siyaset üzerindeki etkisinin kırılması gerektiğine inanlar olduğu gibi, bu söylemleri ve eylemleri kiliseye saygısızlık olarak görenlerin sayısı az değil. Tarih boyunca ‘bizi kilise korur’ görüşünün çoğunlukta olduğu bir toplum yapısında Paşinyan’ın işinin hiç de kolay olmadığı açık.
