Bugün 19 Mayıs “Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı”... Yüreklerimiz Soma’da hayatını kaybeden 301 madencinin acısı ile yanıyor. Ama hayat devam ediyor. Bir yanda cenaze törenleri, öbür yanda düğünler ve doğumlar... Ve de bayramlar...
19 Mayıs önemli bir gündür. 19 Mayıs 1919, 3 yıl süren Milli Mücadele’nin başladığı tarihtir. Mustafa Kemal, 15 - 20 Ekim 1927 tarihleri arasında Ankara’da toplanan Kongre’de kısım kısım okuduğu tarihi nutkuna şöyle başlamıştır:
“1919 senesi mayısının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. Vaziyet ve manzarai umumiye şöyle: Osmanlı Devleti’nin dahil bulunduğu grup, Harbi Umumi’de mağlup olmuş. Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş. Şerâiti ağır bir mütarekename imzalanmış. Büyük Harbin uzun seneleri zarfında millet yorgun ve fakir bir halde.”
Mustafa Kemal, manzarai umumiyeyi özetledikten sonra Milli Mücadele’nin önemini anlatır:
“Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu esas ancak istiklâli tamme malikiyetle temin olunabilir. Ya istiklal, ya ölüm. Türkün haysiyeti ve izzetinefis ve kabiliyeti çok yüksek ve büyüktür. Böyle bir millet esir yaşamaktansa mahvolsun evlâdır! Binaenaleyh, ya istiklâl, ya ölüm!”
Gençlerin bayramı
Atatük’ün Samsun’a çıktığı gün, 19 Mayıs, 3466 sayılı kanun ile 20 Haziran 1938’de (Atatürk’ün ölümünden beş ay önce) “Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kabul edildi.
19 Mayıs bayram olarak ilan edilmeden önceki yıllarda da mayıs aylarında gençler bayram yapardı. Bu bayramların geçmişi 1916 yılına kadar uzanır. 12 Mayıs 1916 tarihinde, erkek öğretmen okulu öğrencileri Kadıköy İttihat Spor Çayırı’nda (şimdi o çayırın üzerinde Fenerbahçe Stadyumu var) bir “jimnastik gösterisi” yaptı. Bunun Türkiye’deki ilk beden eğitim gösterisi olduğu söylenir. Sonraki yıllarda her mayıs ayında bu gösteriler tekrarlanır oldu. Diğer okullar da mayıs ayında, ders yılı sonunda, “Jimnastik Bayramı”, “Jimnastik Şenlikleri” ve “Mektepliler Bayramı” adıyla şenlikler düzenlemeye, beden eğitimi gösterileri yapmaya başladı.
Maarif Vekâleti, her okulun mayıs ayının üçüncü haftası bu gibi gösteriler düzenlemesini sağladı. 1938’de 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı olarak kabul edildikten sonra, okulların jimnastik gösterilerinin ülkenin her yerinde bayram günü yapılmasına başlandı.
Dağ başını duman almış
19 Mayıs, Gençlik ve Spor Bayramı olarak ilan edilince, “Dağ başını duman almış” marşı da gençlik ve spor marşı olarak kabul edildi. Bu marş Felix Korling tarafından bestelenmiş bir İsveç marşıdır. İsveç dilinde orijinal adı “Tre Trallade Jantor”dur(Şakıyan Üç Genç Kız). Bu marşın müziğini Türklere tanıtan Selim Sırrı Tarcan (1909), şarkıya Türk dilinde güfte yazan Ali Ulvi Elöve’dir (1916).
Marş “Dağ başını duman almış” şekliyle 1916 yılı mayıs ayında Kadıköy’de İttihat Spor Çayırı’nda çalınıp söylendi. Rivayete göre, Mustafa Kemal, çok beğendiği bu marşı 1919 yılında Samsun’dan Havza’ya giderken beraberindekilere öğretti. Marş, Atatürk’ün sevdiği marş olarak halk tarafından benimsendi. 19 Mayıs’ınız kutlu olsun, sayın okuyucularım.
