Halkı ilgilendiren konut harcamaları-gıda-ulaştırma enflasyonu

Halkın cebinden çıkan 100 TL’nin ortalama 28 TL’si gıdaya, 18 TL’si konut harcamalarına (kira-ısıtma-yakacak ve konut ile ilgili diğer harcamalara), 12 TL’si ulaştırmaya (dolmuş, benzin gibi harcamalara) gidiyor.
Bu 3 kalem, toplam tüketim harcamalarının yüzde 60’ına yakınını oluşturuyor. Özellikle alt gelir grupları için bu üç kalem harcama, olmaz ise olmaz harcamalar.
İşte bunun için bu 3 kalemdeki fiyat hareketleri halkı çok ilgilendiriyor.
2009 yılının tümünde (12 aylık ortalamaya göre) gıdada (ve alkolsüz içeceklerde) fiyatlar yüzde 8.02 oranında, konut harcamalarında yüzde 8.82 oranında, ulaştırmada yüzde 0.24 oranında arttı.
2008 Aralık ayından 2009 Aralık ayına (bir önceki yılın aynı ayına) göre fiyat artışları ise gıdada yüzde 9.26 oranında, konutta yüzde 2.31 oranında, ulaştırmada yüzde 7.89 oranında gerçekleşti.
Tüm tüketim harcamalarını kapsayan TÜFE endeksine göre, 12 aylık ortalama enflasyon yüzde 6.25 oranında. Aralık-Aralık fiyat artış oranı ise yüzde 6.53 düzeyinde.

Tüketicinin parası yok
Tüketici fiyatlarındaki artışı (enflasyonu) iki faktör belirler. (1) Tüketicinin talebinin artışı veya daralışı. (2) Üretici fiyatları. (Ürünün maliyeti ve üreticinin kâr oranları).
Kriz nedeniyle 2009 yılında tüketicinin gelirlerinde artış olamadı. Tersine, tüketicinin reel geliri geriledi. Bunun sonucu, tüketici talebinde artış yok. Tersine, orta ve alt gelir grubundaki tüketicilerin geliri ve buna bağlı olarak talebi daraldı.
Üreticinin sorunu ise talep yetersizliği. Üretici, ana girdi fiyatlarındaki artışı bile fiyata yansıtamıyor. Kâr oranlarını çekebildiği kadar aşağıya çekti.
İşte bunun sonucu olarak, 2009 yılında üretici fiyatlarında 12 aylık ortalama artış yüzde 1.66 gibi çok düşük bir oranda gerçekleşti. Aralık-Aralık artışı ise yüzde 5.93 oldu.
Aralık-Aralık artışının yüksek çıkmasında tarım ürünlerinin Aralık-Aralık dönemi fiyatında ortaya çıkan yüzde 14.22 artıştır. Fakat 12 aylık ortalamada tarım ürünleri fiyat artışı yüzde 2.34 oldu.
İmalat sanayii ürünlerinde 12 ayda üretici, ortalama fiyatı artıramadı. Fiyatları yüzde 0.58 aşağıya çekti. Aralık-Aralık fiyat artışı ise yüzde 5.20 oranında oldu.
(Ara açıklama: 12 aylık ortalamada her ayda gerçekleşen fiyat değişimi dikkate alınarak bir yıl için ortalama değişim belirlenir. Aralık-Aralık fiyat değişiminde ise, 2009 yılı Aralık ayındaki fiyat ile 2008 Aralık ayındaki fiyat karşılaştırılır. Ara aylardaki fiyat değişimi dikkate alınmaz.)

Üreticinin malını alan yok
2009 yılına ait TÜFE ve ÜFE endeksleri gösteriyor ki,
- Ekonomi, krizin etkisinde büyük bir baskı altında. Bu baskı talep baskısı. 2010 yılına girerken talep baskısının devam etmesi dikkati çekiyor.
- Üretici fiyatlarının yerlerde sürünmesi, üreticinin malını satamadığından fiyatları imkân ölçüsünde aşağıda tuttuğunu gösteriyor.
Açık anlatımıyla, TÜFE ve ÜFE’deki düşük artış oranları “olağan şartlarda değil”, kriz baskısında ortaya çıkan oranlardır.
Bütün bunlara rağmen, 2009 yılında tüketici için ana harcama kalemlerindeki artışın yüzde 10’lar dolayında dolaştığı dikkate alınmalıdır. Demek ki, 2009 yılında gelirinde yüzde 10 dolayında bir artış olmayanlar için yıl zor geçmiştir.
Tüketicinin durumuna üzülürken üreticinin ne durumda olduğunu da unutmamak gerekir. İmalat sanayiindeki üreticinin 2009 yılında fiyatları ortalama yüzde 0.58 aşağıya çekmeye mecbur kalması, üreticinin de durumunun pek iyi olmadığını ortaya koymaktadır.