Atilla Karaosmanoğlu’nun anısına bugün Ankara’da Kalkınma Bakanlığı tarafından düzenlenen bir toplantıda “Planlamanın Dünü, Bugünü ve Geleceği” konuşulacak. Kalkınma Bakanı Cevat Yılmaz’ın açılış konuşmasından sonra Atilla Karaosmanoğlu’nun eşi Şükriye Karaosmanoğlu, Baran Tuncer ve Ayhan Çilingiroğlu Atilla Karaosmanoğlu’nu anlatacak. Daha sonra Ayhan Çilingiroğlu, Bilsay Kuruç, Ergun Türkcan ve Tuncer Bulutay planlama konusunu tartışacak. Ben, toplantının moderatörlüğünü yapacağım.
Atilla Karaosmanoğlu (1931-2013), içeride ve yurtdışında önemli görevlerde bulunmuş bir bilim adamı, iktisatçı idi. Mülkiye’de öğretim üyesi iken 1960 yılında ilk planlamanın kuruluşundaki ekipte sorumluluk aldı. İnönü’nün en güvendiği plancılardan idi. Erim hükümetinde başbakan yardımcısı olarak ekonomiyi şekillendirmeye soyundu. Şartlar buna imkân vermedi. Daha sonra Dünya Bankası’nda başkan yardımcılığına kadar yükselen ilk Türk asıllı yönetici oldu.
Planlamanın hikâyesi ilginçtir
Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) kuruluş hikâyesi çok ilginçtir. (Meraklılar için: Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü, Ergun Türkcan, Bilgi Üniversitesi Yayını, 2009, 576 Sayfa)
Menderes iktidarının son yıllarında ABD’nin zorlamasıyla Batı Almanya Türkiye’nin kaynak sorunlarıyla (gönülsüz olarak) ilgilenmek zorunda kaldı. Türkiye’ye nasıl yardım edilebileceğini yerinde incelemek için gelecek olan iktisat Bakanı Dr. Erhard’a sunulacak raporun hazırlanması sorun teşkil ediyordu. Bu amaçla bakanlıklar arası bir “Envestisman Program Komitesi” kuruldu. EİEİ uzmanlarından Ayhan Çilingiroğlu bu çalışmaların başından sonuna koordinatörlüğünü yaptı. Dr. Erhard’ın çalışmalarına katıldı. 1959 yılında bir kalkınma planı hazırlanması gereği ortaya çıkınca, bu planı hazırlamak için Prof. Timbergen ve Dr. Koopman görevlendirildi.
27 Mayıs 1960 Askeri müdahalesinden sonra kurulan hükümet çalışmaları kaldığı yerden sürdürmeye karar verince Prof. Timbergen, Türkiye’de ekip oluşturma arayışına girdi. SBF öğretim üyelerinden Doç. Dr. Nejat Bengül ile asistanı Dr. Atilla Karaosmanoğlu ekibin ilk üyeleri oldu.
Atilla Karaosmanoğlu DPT’nin kuruluş çalışmalarında sorumluluk aldı. DPT kurulduktan sonra da İktisadi Planlama Dairesi başkanlığı sorumluluğunu üstlendi.
Ekonominin yapısı değişti
Gelelim DPT’nin durumuna. DPT’nin ilk yıllarında altyapı ve üstyapı yatırımlarına aç bir ekonomi vardı. Kaynak kıtlığı vardı. Her şeye rağmen plancılar GSYH’nin yüzde 20 dolayındaki kısmını yatırıma yönlendirmede başarılı oldu. Toplam yatırımlarda imalat sanayiinin payının yüzde 30’larda tutulması mümkün olabildi. Plancıların avantajı toplam imalat sanayii yatırımlarında “kamunun ağırlığının” 1970’lere kadar yüksek olması idi. Plancılar kamu yatırımları ve kamu işletmeleri (KİT’ler) ile ekonomiyi (başarılı veya başarısız) daha kolay yönlendirebiliyordu. 2000’lerden sonra kamunun imalat sanayii yatırımlarındaki payı sıfırlandı. DPT ancak olan biteni izleyecek, rapor hazırlayacak, eğer talep olur ise görüş verecek bir uzmanlık birimi haline geldi. İşte onun için de 50’nci yılında DPT kapatıldı. Kalkınma Bakanlığı’na dönüştürüldü.
