Borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasaların kuruluş esasları, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40. maddesinde düzenlenmiş. Bu maddede, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası gibi tüzel kişiliği haiz borsaların, Bakanlar Kurulu kararıyla kurulacağı belirtiliyor.
Yine, aynı maddede: “Kurul, sermaye piyasası araçlarının alım ve satımının yapıldığı diğer teşkilatlanmış piyasaların kuruluşuna ve bunların güven, açıklık ve kararlılıkla faaliyet göstermesinin sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir” deniliyor.
Yasanın bu düzenlemesinden şunları anlıyoruz:
Borsalar dışında, herkesin “teşkilatlanmış piyasa” adı altında bir sistem oluşturma olanağı vardır. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), isterse, oluşumdan önce veya sonra bu piyasalarla ilgili düzenleme yapabilir.
“Teşkilatlanmış piyasalar”dan başka, “teşkilatlanmamış piyasalar”dan da bahsedilebilir. (Bunlar arasında, Tahtakale piyasası, oto alım satım piyasaları, antika-mal-resim vs. müzayedeleri, özelleştirme ihaleleri, TMSF’nin açık artırmayla yaptığı satışlar, hepsiburada.com. gibi internet alım satım sistemleri sayılabilir.)
SPK’dan izin konusu
“Teşkilatlanmış piyasa” olsa bile, SPK’nın ilgilenmediği oluşumlar da olabilir. Bu oluşumlar hakkında, SPK bir düzenleme yapmamıştır.
Bu nedenle, kurulun denetleme yetkisi de yoktur. (Bu tip piyasalar arasında, Afyon gibi illerde kurulmuş olan yumurta borsası veya toptancıların kendi aralarında oluşturduğu balık, meyve, sebze vs. borsaları gibi oluşumlar sayılabilir.
Bu tip oluşumların bir bölümü, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin denetimi altındadır.)
SPK’dan izin almaksızın, “teşkilatlanmamış piyasa” oluşturulabilir.
Daha doğrusu, SPK bir piyasayı “teşkilatlanmış” kabul etmedikçe, oluşturulan veya kendiliğinden oluşan bir piyasa “teşkilatlanmamış” sayılır. (SPK, şimdiye kadar sadece küçük ve orta boy işletmelerin fon sağlamalarına ilişkin, TOBB-KOSGEB vs.’nin katıldığı bir anonim şirket kurulması için oluşturulacak bir “KOBİ Piyasası” için düzenleme yapabildi.
Bu konuda, 18.3.2003’te bir yönetmelik çıkarıldı. Sonra, bu konudaki yönetmelikte bazı değişiklikler yapıldı ise de, yeterli bir uygulama başlatılamadı.)
Dünyada ilk elektronik “teşkilatlanmamış” menkul kıymet piyasası NASDAQ, 1971 yılında kuruldu. Bu piyasa, 1994 yılında, “teşkilatlanmış piyasa” konumuna getirilerek, piyasanın tüzel kişiliği oluşturuldu.
Türkiye’deki durum ne?
İngiltere’de daha esnek şartlarla alım satımın yapılabildiği bir piyasa var. Alternatif Yatırım Piyasası (AIM) denilen bu piyasa, bizzat Londra Borsası tarafından, Avrupa Birliği’nin sıkı denetim düzenlemelerinden kaçmak için oluşturuldu.
AIM, kendine özgü düzenlemeleri ve yapısı olan ve doğrudan denetlenmeyen ama “danışmanlar” aracılığıyla uyumun sağlandığı bir kuruluştur. Bireysel yatırımcılar, kendi yörelerindeki şirketleri tanıdıkları için, bu piyasa aracılığıyla, bu şirketlere yatırım yapabilmektedirler.
NASDAQ’dan esinlenerek, 1996 yılında, Kore’de KOSDAQ kuruldu. 2004 yılında Japonya’da JASDAQ faaliyete geçti.
Bizde hâlâ bu konularda bir hareketlilik yok.
