Nükleerin korkusu yetti! Avrupa'da eczanelere akın ettiler
Ukrayna'daki savaşta çatışmaların özellikle Çernobil ve Zaporijya nükleer santrallerinin yakınına ulaşması Avrupa ülkelerini alarma geçirdi. Pek çok ülkede iyot tabletleri satışları patlama yaptı. Peki olası bir nükleer patlamada iyot tabletleri insan sağlığını korumada yeterli olabilir mi? Uzmanlar dikkat çeken açıklamalarda bulundu.
Can Şişman / Milliyet.com.tr - Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin yankıları devam ediyor. Ukrayna'daki savaşta çatışmaların özellikle Çernobil ve Zaporijya nükleer santrallerinin yakınına ulaşması Avrupa ülkelerini alarma geçirdi, pek çok ülkede iyot tabletleri satışları patlama yaptı. Nükleer savaş korkusu yaşayan pek çok Avrupalı eczanelere akın etti. Belçika Eczacılar Birliği'nden yapılan açıklamada, nükleer savaş korkusuyla pek çok Belçikalının büyük bir panik içinde olduğunu ve iyot tabletlerinden bir günde 32 bin adet satın alınarak rekor kırıldığını duyurdu.
Belçika dışında Finlandiya, Hollanda, Polonya, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan ve Bulgaristan'da da iyot tabletlerine büyük bir ilgi olduğu açıklandı. Peki iyot tableti nedir? Olası bir nükleer patlamada iyot tabletleri tek başına insan sağlığını korumada yeterli olabilir mi? İyot tabletlerine Türkiye'de ulaşılabilir mi? Konuyu Türk Eczacıları Birliği Eski Başkanı Erdoğan Çolak ve Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülçin Saltan İşcan ile konuştuk.
RADYASYONA TEHLİKESİNE KARŞI KORUMADA YETERLİ Mİ?
Avrupa'da nükleer saldırı korkusuyla satışlarda patlama yapan iyot tabletleri son günlerin en çok konuşulan konularından biri. Prof. Dr. Gülçin Saltan İşcan, iyot tabletleri olarak bilinen preparatların (hazır ilaç) potasyum iyodür içerdiğini söyledi. Prof. Dr. İşçan, "Bu tabletlerde bulunan iyot radyoaktif olmayan 'lyot 127' yani 'l 127'dir" dedi. İyot veya iyot tuzlarını içeren tabletlerin, takviye gıda olarak içinde birçok vitamin ve mineral ile kombine edilmiş ürünler olduğunu söyleyen Türk Eczacıları Birliği Eski Başkanı Erdoğan Çolak, bu ürünlerin ağızdan alındığını söyledi. Çolak, "İlaç formunda, potasyum iyodür şeklinde Türkiye'de iyot içerikli ürünler bulunuyor" diye konuştu.
Peki iyot tabletleri insanları nükleer kaza durumunda olası radyasyon tehlikesine karşı korumak için yeterli mi? Erdoğan Çolak, iyot tabletlerinin yalnızca radyoaktif iyot izotoplarına karşı korumada yeterli olabileceğine dikkat çekti. Erdoğan Çolak, "Radyasyon gibi acil durumlarda ise tiroide radyoaktif iyot izotoplarının alımını engellemek ve tiroid kanseri riskini azaltmak için kullanılabilir" diye devam etti. Potasyum iyodürün 1986'daki Çernobil Faciası'nın ardından Polonya'da yaygın olarak kullanıldığını hatırlatan Çolak, "Polonya'da çocukluk çağı tiroid kanseri oranları sonraki yıllarda önemli ölçüde artmadı. Birçok çocuğun hafif derecede iyot eksikliğine sahip olduğu Belarus ve Ukrayna gibi iyot takviyesinin kullanılmadığı bölgelerde ise çocuklar ve ergenler arasında tiroid kanseri insidansı keskin bir şekilde arttı" ifadelerini kullandı.
'TEK DOZUN ETKİ SÜRESİ 24-36 SAAT'
Radyasyona maruz kalındığında sadece tiroid organının etkilenmeyeceğini vurgulayan Erdoğan Çolak, "Aşırı maruziyetlerde diğer organların hasarı iyot kullanımı ile önlenemeyebilir" dedi. Nükleer sızıntı durumunda sızan Iyot 131'in (I 131) radyoaktif maddelerden sadece birisi olduğunu söyleyen Prof. Dr. Gülçin Saltan İşcan ise, "Potasyum iyodür (KI) tabletlerin bileşiminde bulunan ve radyoaktif olmayan 'I 127' ise vücuda alındığı takdirde tiroid dokusu tarafından tutularak radyoaktif özellikte olan 'I 131'in tutulmasını engelleme potansiyelinde" diye konuştu. İyot tabletlerindeki 'lyot 127'nin solunum, toprak ya da su yoluyla gelen radyoaktif özellikteki 'l 131' maruziyetine karşı kişiyi koruduğunu söyleyen Prof. Dr. İşcan, "Böylelikle radyoaktif izotopun vücuttan atılımı sağlanır. Bununla birlikte tek dozun etki süresi 24-36 saat" ifadelerini kullandı.
Çernobil Faciası'na benzer yeni bir nükleer tehlikeye karşı bireysel olarak iyot tabletleri haricinde ne gibi önlemler alınabilir? Erdoğan Çolak, "Radyasyona maruz kalan insanlar için doğal arka plan radyasyonuna ek olarak maruz kalma süresinin sınırlandırılması veya en aza indirilmesi radyasyon kaynağından gelen dozu azaltabilir" dedi. Radyasyonla ilgili acil bir durumda bir binaya girip bir süreliğine sığınılabileceğini söyleyen Çolak, "İçerİde kalmak radyasyona maruz kalmanızı azaltır. Acil durum görevlileri afet durumlarında insanlara müdahale etmek için eğitildi" dedi. Çolak, radyasyona karşı önlem olarak antioksidanlarla ilgili bazı araştırmaların mevcut olduğunu ancak bu çalışmalar hakkında kesin bir şey söylemenin doğru olmayacağını söyledi. Prof. Dr. Gülçin Saltan İşcan da nükleer kazaların çevreye önemli derecede radyoaktivite yayabildiğine vurgu yaptı. Prof. Dr. İşcan, "Radyoaktif 'I 131' dışında 'Sezyum 134' ve 'Sezyum 137' gibi diğer radyoaktif çekirdeklere karşı koruyucu önlem olarak öncelikle maruziyeti önlemek gerekir" dedi.
'BİLİNÇSİZCE KULLANILMAMALI'
Peki Türkiye'de iyot tabletlerinin satışları ne durumda? Türk vatandaşları eczaneye gidip iyot tabletlerine kolaylıkla ulaşabilir mi? Erdoğan Çolak, daha az miktarda iyot içeren tabletlerin gıda takviyesi olarak eczanelerden alınabileceğini söyledi. Çolak, "İlaç olarak üretilen ve iyot içeren tabletleri tüm uzman hekimler reçeteleyebilir. Bu ilaçların alınabilmesi için hastanın iyot tedavisini öneren hekim tarafından yazılmış sağlık raporunun olması gerekli" diye devam etti.
Radyasyona maruz kalma durumunda bu ilaçların yalnızca yetkili kişilerin talimatı üzerine reçete edilmesi gerektiğini vurgulayan Çolak, "Vatandaşlar bu tabletleri bilinçsizce kullanmamalı" uyarısında bulundu. Çolak, "Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) önerilen dozdan fazlasını almanın daha fazla koruma sağlamadığını ve hastalığa, hatta ölüme neden olabileceği konusunda uyarıda bulundu. Ancak radyoaktif iyot ile ilgili bir radyasyon durumunda bu ürünlerin koruyucu olabilecekleri bilinmeli" dedi. Prof. Dr. Gülçin Saltan İşçan ise, "Türkiye'de Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış potasyum iyodür içeren preparat eczanelerde satılıyor. Ayrıca eczacılar eczanelerinde de iyot ve potasyum iyodür içeren lugol çözeltisi hazırlayabilirler" diye konuştu.
İŞTE GÖRÜLEN YAN ETKİLERİ
İyot tabletlerinin belirgin bir yan etkisi var mı? İyot tabletlerini ne sıklıkta kullanmak gerekir? Erdoğan Çolak, "Radyasyon acillerinde günde 130 mg potasyum iyot, 1 doz/24 saati geçmemeli. İdeal olarak maruziyetten 1-48 saat önce başlanmalı, maruz kalma riski geçene kadar günlük doza devam edilmelid" dedi. Akut maruziyet hakkında da bilgi veren Çolak, "Akut maruziyetten kısa bir süre önce veya hemen sonra başlatılan potasyum iyodür yüzde 90-99 risk azalması sağlayabilir. Akut maruziyetten 3-4 saat sonra başlatılan potasyum iyodür riskin yüzde 50 oranında azalmasını sağlayabilir. Akut maruziyetten 12 saat sonra başlatılan potasyum iyodür ise sınırlı fayda sağlayabilir" diye devam etti.
Görülen yan etkiler arasında kalp ritim bozukluğu, deri döküntüsü, kanama, ishal, alerjik reaksiyonlar, guatr, tükürük bezlerinde şişme ve hassasiyetin sıralanabileceğini söyleyen Çolak, "Bu nedenle uzun dönem kullanımı sakıncalı. İyot konusunda sağlıklı bir yetişkin için önerilen günlük alım miktarı 19 yaş ve üzeri yetişkinler için yaklaşık 150 mcg'dır. Tolere edilebilen maksimum miktar 19 yaş ve üzeri yetişkinler için ise 1,100 mcg'dır. Görülüğü gibi bu rakamlar acil radyasyon durumunda kullanılacak miktarın çok altındadır" diye konuştu.
SADECE ÖNLEM ALMAK İÇİN KULLANILABİLİR Mİ?
Deniz yosununun iyotun en iyi besin kaynaklarından biri olduğunu söyleyen Erdoğan Çolak, "Diğer kaynaklar arasında balık ve diğer deniz ürünleri ile yumurtayı sıralayabiliriz" diye konuştu. İyotun anne sütünde de bulunduğunu belirten Çolak, "Süt ürünleri iyot içermesine rağmen beslenen hayvanın iyot alımına göre iyot içerikleri değişeceğinden tam bir iyot miktarı söylemek mümkün değil. Sofra tuzu ise etkili olan potasyum iyodürü içermeyebilir" dedi. Bilinçsiz iyot kullanımının sakıncalarına dikkat çeken Çolak, "Yanlış kullanımın bir sakıncası da iyot ile etkileşen ilaçların birlikte kullanımı. Spironolakton, lisinopril ve amilorid gibi antihipertansif ilaçlar ile kulanımı hiperkalemi (kanda potasyum seviyesinin yükselmesi) riskini artırır" uyarısında bulundu.
Prof. Dr. Gülçin Saltan İşçan da potasyum iyodür içeren tabletlerin doktor kontrolünde kullanılması gerektiğinin altını çizdi. Prof. Dr. İşcan, özellikle guatr, hipertiroidi ve Haşimato hastalığı olan kişilerin iyot tabletlerini kullanmaması gerektiğini vurguladı. Prof. Dr. İşcan, "Ayrıca duyarlı kişilerde de yan etkilere neden olabilir. Gerekli olduğu durumlarda mutlaka doktor kontrolünde doz ayarlaması yapılarak kullanılması gerekir" dedi. İlaçların sadece gerekli olduğu durumlarda doktor kontrolüyle kullanılması gerektiğini belirten Prof. Dr. İşcan, "Günlük hayatta radyasyona karşı önlem olarak iyot içeren tabletlerin kullanılmaması gerekir" dedi. Erdoğan Çolak da önerilen günlük dozun dışında herhangi bir radyasyona maruziyeti olmayan kişilerin sadece önlem almak için bu tabletleri kullanmaması gerektiğini vurguladı. Çolak, "İyot alımına bağlı pek çok yan etki hastalarda görülebilir, özellikle tiroit bezi ile ilgili hastalıklara yol açabilir" diye konuştu.
Radyasyonun insan sağlığına önemli negatif etkileri olduğu birçok kişi tarafından biliniyor. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nın (AFAD) internet sitesinde konuyla ilgili şu ifadeler yer alıyor: "Kısa sürede tüm vücuda alınan aşırı seviyedeki (10 Sv ve üzeri) radyasyon dozları iç organlara ve dokulara yüksek oranda zarar verir ve hayati sistemler fonksiyonunu kaybeder. Birkaç gün veya hafta içinde ölüm gerçekleşir. Çok yüksek dozlara (1 Sv’ten 10 Sv’e kadar) kısa zamanda maruz kalındığında vücutta çok sayıda hücrenin ölümü gerçekleşir. Bu da hayati organ veya sistemlerin fonksiyonlarını uygun şekilde yerine getirememesine ya da işlevsizliğine sebep olur. Bulantı, istifra, deri ve derin doku yanıkları, vücudun enfeksiyonlarla savaşma yetisinin azalması gibi akut (iveğen) sağlık etkileri saatler, günler veya haftalar içinde ortaya çıkabilir."
