Türkiye'de Kadınlar - Görev: Çocuk gelinleri kurtarmak

“14 yaşındayken babam kendi kardeşinin çocuğuyla beni nişanladı. Ameliyata giriyordu, ölür kalırsa ben onlara emanet olmalıymışım. Onlar geldiler istediler, babam da verdi. Ben okumak istiyordum. Üniversite sınavlarına girdim ama sınavı kazandığımı evlendiğim gün öğrendim. 17 yaşında gelindim.”
1996 yılında Ankara’da bir grup kadın tarafından kurulan Uçan Süpürge Kadın İletişim ve Araştırma Derneği’nin “Erken evlilikler projesi” için gittiği Kırıkkale’de ilk dinlediği hikaye buydu. Şerife 14’ünde parmağına yüzük takılan, 17’sinde gelinlik giydirilen, 18’inde anne olan bir çocuk gelindi. Şerife’lerin sesi olmaya 2006 yılında başlayan Uçan Süpürge Derneği, 54 ili karış karış gezerek dünyanın pek çok ülkesinde yaşanan çocuk evliliklerin Türkiye’deki durumunu gözler önüne sermeye başladı.
Uçan Süpürge Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Halime Güner ve derneğin Haber Merkezi Genel Yayın Yönetmeni Selen Doğan ile Türkiye’deki çocuk gelinleri konuştuk.
Uçan Süpürge Derneği nasıl çocuk gelinlerin sesi oldu?
- Güner: Küçük yaş evliliklerinin önüne geçmek için etkin çalışmalar yapmak istedik. Önyargılar, yanlış öğrenmeler, mahalle baskısı, namus gibi bahanelerle vakitsizce evliliğe itilen kadınların artık kendi hikayelerini anlatma zamanları gelmişti. Hedef, bu evlilikleri gündeme getirmek, tartışmak, tartıştırmaktı. Önce yazılıp çizilmiş her şeyi okumaya başladık.
Psikolog Feride Yıldırım Güneri kliniğinde kendisine danışanların erken evlilik hikayelerini bizimle paylaştı. Sorunu ilk olarak İç Anadolu’da araştırmaya başladık. Kırıkkale ve Yozgat ilk duraklarımız oldu. 2006’da bu iki ilde yürütülen ‘Erken Evlilikler’ başlıklı pilot projede kamu kurumları, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinin işbirliğiyle seminerler ve film gösterimleri düzenledik, anketler yaptık.

Şiddetin bir türü
Erken yaşta evliliklerin önüne geçebilmek için atılan adımlar neler?
- Doğan: 2009’da kurulan Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu ilk iş olarak erken evlilikleri incelemiş ve ayrıntılı bir rapor yayınlamıştı. Meclis gündemine ilk kez bu kapsamda geldi. Fakat rapora bir daha bakılmadı.
Yapıldı ve kaldı. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü bünyesinde bir Erken Evlilikler Birimi kurulduğunu biliyoruz. Fakat olması gerekenden çok daha yavaş adım atılıyor.
Çocuk evliliklerini “olmadan önlemeye” yönelik kararlı bir irade ve doğrudan sonuca götürecek yasal düzenleme ve uygulamalar için artık zamanımız yok. Uluslararası toplum yaklaşık on beş yıldır erken evlilikleri kadına yönelik şiddetin bir türü olarak tanımlıyor.
Etkili bir plan ve programa ihtiyaç var. Türkiye’nin de taraf olduğu BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 18 yaşın altını çocuk sayar fakat Medeni Yasa 18 yaşını bitirmeyi beklemeden bireylerin evlenmesine izin veriyor. 16’yı dolduranlar da özel izinle evlenebiliyor.
Resmi nikâh olmaksızın birlikte yaşamaya zorlanan kız çocuklar veya yasal olmayan dini törenle sözde evlendirilenler de var. Yasaların bunlara izin verilmeyecek biçimde revize edilmesi öncelikli adım olmalı.

Kesintisiz eğitim
4+4+4 sistemi erken yaşta evliliklere sebep olabilir mi?
- Doğan: Çocuk evlilikleri dahil birçok ihlalin önlenmesi için çocukların eğitimin içinde kalma sürelerinin kesintiye uğramaması, bütünlüklü olması çok önemli.
Eğitim kesintisiz olmalıyken, bu yeni sistemde arada boşluklar var. Bu da ev işleri, hasta ve yaşlı bakımı gibi görevlerin kız çocuk aleyhine doldurulması demek.
Medeni yasada çocuk gelinleri önlemek için değişiklik yapılmasına dair imza kampanyası düzenlediniz. Kampanyanın devamında ne oldu?
- Güner: Medeni Yasa’ya göre 17 yaşını doldurmuş bireyler evlenebilir, ki bu yaş da çocuk yaştır. Yasal evlilik yaşının hiç değilse 18 olması ve daha küçük yaşlarda mahkeme kararıyla evlilik izninin kaldırılması için 54 bin imza topladık, bunları geçen sene TBMM Başkanı Cemil Çiçek’e verdik.
Tam bir yıl oldu, halen bir girişimde bulunulmadı. Meclis Başkanlığı’ndan, Fırsat Eşitliği Komisyonu’ndaki milletvekillerinden bir adım atmalarını bekliyoruz.

Uçan Süpürge 8 Mart için kadınlara seslendi
Uluslararası Kadın Filmleri Festivali için “rağmen” teması belirleyen Uçan Süpürge Derneği, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü için de mesaj olarak bu çağrı metinlerini paylaşıyor. Paylaşılan metin özetle şöyle:
“Bizi evlere hapseden düzeninize rağmen sokağı bırakmıyoruz. Her gün sayısızca ölmemize rağmen yaşamı bırakmıyoruz. Yok saydığınız emeğimize rağmen hakkımız olanı bırakmıyoruz. Biz yüzyıllardır, her şeye rağmen direniyoruz, susmuyoruz, buradayız. Yıllardır olduğu gibi bu 8 Mart’ta da kadın mücadelesini ve dayanışmasını selamlıyoruz.”
Uçan Süpürge, 16. Uluslararası Kadın Filmleri Festivalini 9-16 Mayıs 2013 tarihlerinde izleyiciyle buluşturacak.

Daha 12 yaşındaydı
Erken yaşta evliliğin önüne geçmek amacıyla çalışmalar yapan bir kadın grubu da Muş Kadın Derneği (MUKADDER). Dernek “Erken yaşta evlilik kaderimiz olmasın” projeleri sırasında yaptıkları hane ziyaretleri sırasında 12 yaşındaki Y.K’yı çocuk gelin olmaktan kurtardı. Aileleri tarafından zorla evlendirilmek istenen 2 kız çocuğu şimdi eğitimlerine devam ediyor.
Derneğin kurucu üyelerinden Saniye Çetinbaş, Y.K’nın hikayesini şöyle anlattı:
“Bir öğretmen ailesi tarafından evlendirilmek için zorlanan bir öğrencinin hikayesini anlattı. Öğretmenle beraber aileyi ziyarete gittik. Ailenin tepkisini toplamamak için kız çocuğunun dersleri ve okul gelişimini konuşmak için gittiğimizi söyledik. Çocuğun okula devam etmesi ve okul yaşamını sürdürmesi için gerekli burs desteğinin sağlanabileceği konularında bilgilendirmeler yaptık. Bunun üzerine Y.K’nın ailesi ‘burs verilirse evlenmesin, masraflarını biz karşılayamıyoruz’ diyerek çocuklarının eğitime devam edebileceği onayını verdi. Burs desteği sağlandığı için evlendirilmeyen Y.K şu anda öğrenimine devam ediyor.”

Evlendirene ceza
- 8 Ocak 2012: 15 yaşındaki kızlarını zorla evlendirmek isteyen anne babaya ‘cinsel istsimara teşebbüs’ suçlamasıyla dava açıldı.
- 9 Ekim 2012: İzmir’de 2006’da 17 yaşındayken kendisinden iki yaş küçük bir kız çocuğu kaçırıp yasal olmayan yolla evlenen Raşit B. hakkında açılan kamu davası sonucu 11 yıl hapse mahkum oldu.
- 15 Ekim 2012: Urfa’da 28 yaşındaki bir akrabasıyla evlendirilmek istenen 13 yaşındaki kız çocuk jandarma tarafından kurtarıldı. Çocuğun babası ve evlenmek isteyen kişi tutuklandı.

Sabancı Vakfı’ndan destek
Kadın, genç ve engellilerin eşit fırsatlara sahip olmalarını ve topluma aktif katılımlarını destekleyen Sabancı Vakfı, bu konularda çalışmalar yürüten sivil toplum kuruluşlarının projelerini Toplumsal Gelişme Hibe Programı (TGHP) kapsamında destekliyor. TGHP’nin yanı sıra, Birleşmiş Milletler Ortak Programı kapsamında da kadınlara ve kız çocuklarına hibe veren Sabancı Vakfı, bugüne kadar yürüttüğü hibe programları ile 62 projeye destek sağladı. Vakıf, 2010 yılından bu yana Uçan Süpürge Kadın İletişim ve Araştırma Derneği’nin “Çocuk Gelinler”, 2012 yılından bu yana ise Muş Kadın Derneği’nin “Erken Yaşta Evlilik Kaderimiz Olmasın” projesini desteklemeye devam ediyor.

YARIN: KADINLAR İÇİN ÇALIŞAN KADINLAR