Ne yazık, tanışamadık...

MİLİTARİZM 'YÜCE DEĞER' OLARAK TOPLUMA EMPOZE EDİLEN BİR SİSTEMDİR. Okunmak üzere bekleyen yığının altına onu da koydum. Nihayet sırası geldi ve okudum. Daha önce hiç bilmediğim bir isim: M. Naim Turfan. Kitabın adı "Jön Türklerin Yükselişi". Yayınevi Alkım, çeviren Mehmet Moralı, basım tarihi 2003. 500 sayfalık bir kitap.Sayfaları çevirmeye başlar başlamaz, acı bir olguyla karşılaşıyorsunuz. Bu kitabı Londra'da, SOAS'ta doktora tezi olarak yazan Naim Turfan 1998'de ölmüş. İnsanın içini buran, kanser yüzünden genç ölümlerden biri, çünkü doğum yılı da 1946. Eşi Barbara Turfan'ın yazdığı kısa ekten tezini 1983'te verdiğini öğreniyoruz. Geçen yıl verdiğim lisansüstü dersinde dünyada militarist ideoloji ve kültürün oluşma biçimlerini konuşuyorduk. Öğrencilerimden biri, kendi çevirdiği bir kitabı getirip armağan etti ve benzer konuların işlendiğini söyledi. Kitapta bir de eski dostum Feroz Ahmad'ın kısa önsözü var. Feroz burada tez hocasının Profesör Vatikiotis olduğunu, Albert Hourani'nin de İngiltere'de basılması için çaba harcadığını anlatıyor. Feroz da Naim Turfan'ı 1983'te tanımış ve kitabını okutup raporlar hazırlayarak basımını sağlamaya çalışmış.Birinci bölümde Turfan, Türk militarizminin kökenlerini Osmanlı döneminde arayarak işe başlıyor. Bu konuda ben farklı düşünüyorum. Bana göre 'militarizm' modern bir ideoloji. Modern-öncesi devletler ve özellikle büyük tarımsal imparatorluklarda bunu aramaya başladığımızda, kaldırdığımız her taşın altından bize 'militarizm'i düşündürecek bir şeyler çıkabilir. Çünkü bu toplum tipinde 'askerlik' hayati bir öneme sahip. Ama 'militarizm' askerliğin yalnız önemli olduğu değil, en 'yüce değer' olarak bütün topluma empoze edildiği bir düşünce ve sistemdir.Turfan'dan, bunun gibi, farklı düşündüğüm başka konular da var. Ama gene birinci bölümden başlayarak, yer yer ne kadar ortak düşündüğümüze şaşıp kaldım. Osmanlı'daki askerlik biçimleri, 'sarıca sekban'ların rolü vb. Ben bunları geçen yıl çıkan "Osmanlı" kitabımda yazmıştım; Turfan benden çok önce yazmış. Benden önce yazmış Naim Turfan Türkiye'de militarizmin egemen oluşunu İttihat ve Terakki yıllarına bağlıyor; görünen 'lider - figür' olarak da Enver üstünde duruyor. Kurumlaşmanın başlaması açısından ben de bu dönemin ve gelişmelerinin belirleyici olduğunu kabul ederim. Ama bence Cumhuriyet tarihi de bu bakımdan önemli, çünkü ancak bu yeni rejim kurulduktan sonra ideolojinin 'ideoloji üretme araçları' ile topluma yayılarak kurumsallaştığını görüyoruz.Naim Turfan, bu konuyu işin odak noktası yaparak, 1908-18 arasındaki onyılı, çok hassas bir pertavsız altına alıyor ve titiz bir incelemeye giriyor. Zaten kitabın bibliyografyasına bir göz attığımızda, son derece dolgun bir listeyle karşılaşıyoruz. Ama kitabı okurken de, o bibliyografya sayfalarında adları yazılan kitaplara, araştırmalara, sık sık referans yapıldığını görüyoruz. Belli ki yazar bütün bu kaynakları dikkatle taramış ve sindirmiş. Bundan sonra bu alanda yapılacak çalışmaların (ki çok ihtiyaç var bunlara, hâlâ) bibliyografyasında kendi şaşmaz yerini de hazırlamış.Ölüm haberiyle, acı bir biçimde başlayan bir okuma serüveni. Bitirdiğimiz zaman, çeşitli düşünce ve değerlendirmelerimizin arasında, bir de, "Ne yazık, tanışamadık" duygusu... Lider - figür