175 milyon dolarlık balon nasıl patladı?

ÇAĞDAŞ ERTUNA - Teknoloji çağının yeni kahramanları artık garajdan çıkan mühendisler değil, ‘pitch’ sunumlarında yıldız gibi parlayan genç girişimciler...

CV’sinde “Forbes 30 Under 30” yazan biri, bugünün iş dünyasında modern bir şövalye nişanı taşır gibi karşılanıyor. Ancak son dönemin en sarsıcı girişimcilik öyküsü, bize gösterdi ki bu pırıltılı etiketlerin arkasında çok daha karanlık, çok daha insani zaaflar yatabiliyor.

Charlie Javice... Adı kulağa güven veriyor. Ivy League mezunu, Wharton diplomalı, finansal okuryazarlığı artırmayı amaçlayan Frank adlı startup’ın kurucusu. ABD’nin devasa ve karmaşık FAFSA (öğrenci burs başvuru sistemi) yapısını sadeleştirip gençlere yardımcı olmayı vaat eden bir “iyi niyet girişimcisi.”

Ne var ki bu genç kadının kurduğu sistemin merkezinde kullanıcı deneyimi değil, tamamen kurgusal 4 milyon “hayalet” müşteri vardı. JPMorgan Chase gibi bir dev banka, Frank’i 2021’de 175 milyon dolara satın aldı.

Satın alma sürecinde gençliğin dinamizmi, medyanın yücelttiği başarı hikâyeleri ve elbette yatırım dünyasının bitmek bilmeyen “kaçırma korkusu” (FOMO), aklı başında tüm denetim mekanizmalarının önüne geçti. Ancak işler hiç de göründüğü gibi değildi.

Satın alma sonrası yapılan analizlerde Frank’in iddia ettiği 4 milyon kullanıcıdan sadece yaklaşık 300 bini gerçek çıktı. Kalanlar ise bir veri bilimcisinin hazırladığı sahte isimlerden oluşuyordu. Dahası, banka bu gerçeği anlamak için karmaşık algoritmalara değil, basit bir analiz yapmaya bile ihtiyaç duymadı. 

Güven kalkanı oluşturdu

Javice’in savunması “Ama onlar da kontrol etmeliydi” şeklindeydi. Hukuken kabul görmeyen bu savunma, iş dünyası açısından düşündürücü: Sadece 28 yaşındaki bir girişimci, dünyanın en büyük bankalarından birini bu kadar rahat nasıl kandırabildi? Cevap basit: İnsan doğası.

Kimi zaman en büyük dolandırıcılıklar, en sofistike yöntemlerle değil; en basit güven mekanizmalarını istismar ederek yapılır. Javice’in profili  genç, eğitimli, medyatik, “iyi niyetli”  her türlü kontrolün önünde bir güven kalkanı oluşturdu. Oysa hepimiz biliyoruz, iş dünyasında güven, test edilmeden asla teslim edilmemesi gereken bir kavram.

Skandal mı, hata mı?

Bu olay, teknoloji ve finans dünyası için büyük dersler barındırıyor. Girişimlerin şeffaflıkla büyümesi gerektiği kadar, yatırımcıların da duygularıyla değil, verilerle karar vermesi gerekiyor. “Hikâye güzel” diye yapılan yatırımlar, sonunda kabusa dönüşebiliyor.

JPMorgan Chase gibi kurumlar bile zaman zaman girişimcilik romantizmine kapılabiliyor. Charlie Javice’in mahkeme tarafından suçlu bulunması, adaletin tecellisidir belki. Ama bu hikâyede gerçek kaybeden, güven kavramı oldu. Çünkü bu olay bize bir kez daha hatırlattı ki, teknoloji çağında veriler bile manipüle edilebiliyorsa, artık sadece zekâya değil, karaktere de yatırım yapılması gerekiyor.