ABD, bölünmüş Kıbrıs isityordu

İki İngiliz gazetecinin yazdığı "Kıbrıs Komplosu" adlı kitapta, ABD'nin, adanın bölünmesine yeşil ışık yakan bir planı 1964'de hazırladığı ve 1974'deki Türk harekatını yüreklendirdiği öne sürülüyor


Zafer Arapkirli - Londra


Kıbrıs'ta 1974'te gerçekleştirilen barış harekatına ABD'nin "yarım ağızla karşı çıktığı", aslında "adanın bölünmesinden yana olduğu" öne sürüldü. Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'ın da, 1974'te "Watergate skandalıyla boğuşurken Kıbrıs ile fazla ilgilenemediği" açıklamasının doğru olmadığı, aslında Makarios'un devrilmesinden memnun olduğu dile getirildi.
İngiliz gazeteciler Brendan O'Malley ve Ian Craig tarafından yazılan "Kıbrıs Komplosu" adlı kitapta yer alan iddialar arasında, 1964'te ünlü "Johnson mektubu" ile durdurulan Türkiye'nin harekat girişiminin, 1974'te başarılı olmasının ardında, Amerikan yönetiminin "bilinçli olarak işi ağırdan aldığı" ve Türkiye'ye "belli bir noktaya kadar ilerleyebilirsiniz mesajı verdiği" de yer alıyor.
Kitapta, ABD ve İngiltere'nin, 1960'lardan beri Kıbrıs adasının kontrollü olarak bölünmesi konusunda gizli planlar yaptıkları, ABD'nin "kendi üsleri ve dinleme faaliyetlerini sağlama almak için İngiltere'nin çekilme ihtimaline karşı her zaman Türkiye'nin bir miktar toprağı kontrol etmesinden yana tavır aldığı" belirtiliyor.
Kitapta, Türkiye'nin 1974 Barış Harekatı'nda uyguladığı planın, 1964'te Amerikalılar tarafından hazırlanan gizli planın ayrıntılarıyla "büyük ölçüde çakıştığını" da anlatıyor. 20 Temmuz Barış Harekatı'nın 25'inci yıldönümü nedeniyle büyük yankı uyandırması beklenen "Kıbrıs Komplosu"nda harekat öncesi durum, savaş günleri, barış görüşmeleri ve Washington - Londra - Ankara - Atina eksenindeki uluslararası gizli pazarlıklara ilişkin ilginç ayrıntılara yer veriliyor. Türkiye ile İngiltere arasında geniş çaplı bir çatışmanın eşiğinden dönüldüğüne ilişkin İngiltere Dışişleri eski Bakanı James Callaghan'ın anıları da kitapta yer alıyor.

Kitaptan bölümler

20 Temmuz, Saat 04.20
Kissinger telaşla Londra'yı, Callaghan'ı aradı. Türkler Kıbrıs'ı işgale başlamıştı. Callaghan doğru Downing Street'e gitti. Şehir dışında bulunan Başbakan Wilson derhal Londra'ya hareket etti. Yunanistan, Türkiye ve SSCB büyükelçileri aranarak, duruma müdahale edilmesi istendi. Adaya, acilen ilave İngiliz birlikleri ve gemileri gönderildi. Atina gibi Londra ve Washington da şaşkındı. Türklerin şakası yoktu...
Başkan Nixon, aynı 1964'de Johnson'un İsmet İnönü'ye gönderdiği türden sert bir mektubu Atina'ya, Yoannides'e gönderdi. Geniş çaplı bir savaş önlenmeliydi. Atina'da askerler bölünmüş. Bir kısmı Türkiye'ye karşı savaş ilan edilmesini isterken, bir kısmı, zararın neresinden dönülürse kardır diyordu.

21 Temmuz, Saat 16.25: Gökten bomba ve asker yağıyor

Yunanistan Dışişleri Bakanı, Londra'yı aradı. Türk bombardımanı şiddetlenmiş, adaya yağmur gibi Türk askeri ve bombası yağıyordu. Kissinger, Ecevit'i arayarak ateşin kesilmemesi halinde ABD'nin Trakya Bölgesi ve Anadolu'daki nükleer silahlarını geri çekme tehdidinde bulundu. Bu tehdide aldırmayan Ecevit hemen ardından Callaghan'ı aradı ve Atina'da Sovyet yanlısı bir yönetimin iktidarı ele geçirebileceğini söyledi. Bu bilgiyi Kissinger'dan öğrendiği sanılıyordu.
Amerikalılar'ın, aynı 1964'te yapılan gizli plana benzer biçimde, Türk harekatının Girne - Lefkoşa - Lefke üçgenindeki bir bölgeyi ele geçirmekle sınırlı kalması için uğraşıyordu. Türkiye, Kissinger'ın harekatın gelişimiyle ilgili en küçük ayrıntıları bile ne kadar iyi bildiğinden şaşkındı. Kissinger Ecevit'i arayıp şunları söyledi:
"Köprübaşını ele geçirdiniz. Takviye güçleriniz de adaya çıkmak üzere. Ateşkes ilan ederseniz, yine de güçlerinizi yığmayı sürdürebilirsiniz."
Kissinger, Nikos Sampson darbesini ve ardından gelen Türk harekatını nasıl olup da hafife aldığı ya da istihbarat uyarılarına nasıl olup da kulak asmadığı sorulduğunda şu yanıtı veriyor:
"Bakın... CIA her olay olduğunda bir yığın uyarıda bulunur. Bunların da başkana verilen brifinglere kaç tanesini getirir bilmiyorum. Mayıs ayı (1974) boyunca da Washington'da değildim. 10 - 18 Haziran arası da yoktum. Bilemem. Atina'daki büyükelçimiz Henry Tasca'ya, cuntacıları uyarmasını söylemiştim."
Oysa CIA, temaslarını doğrudan cuntacılarla yapıyor, Tasca'ya bile bilgi vermiyordu.
Bu iddialara katılmadığını söyleyen Kissinger, "Neden tam da o dönemde bir bunalım isteyelim ki?" görüşüne karşılık, "Yoannides iktidarından kurtulmak istemiş olamaz mısınız?" diye sorulduğunda da şöyle yanıtlıyor:
"Bu konuda bana bir tek belge bulamazsınız. Sadece gazeteci rüyası..."

23 Temmuz 1974 : İngiltere - Türkiye savaşın eşiğinde

Türk birliklerinin Lefkoşa Havaalanı'na doğru harekete geçtiği ve havaalanını almak niyetinde oldukları haberi geldi. Havaalanında Britanya ve Kanada askerleri vardı. 500 asker, BM birlikleri içinde görev yapıyordu. Klerides, İngilizler'i anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini yerine getirerek havaalanını teslim etmemeleri için uyardı. Callaghan Ecevit'i arayarak sert bir uyarıda bulundu, "Havaalanına saldırırsanız güç kullanırız" dedi.
İlave 1300 İngiliz askeriyle 14 Fantom uçağı gönderildi. Adadaki tüm İngiliz askerleri alarma geçirildi. BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim da devreye girerek Ecevit'i uyardı. Ama Kissinger oralı değildi. Ecevit hala yumuşamıyordu. Bu gelişmeler "Türkiye'nin kontrollu bir işgalini öngören" 1964 Gizli Planı'ndan ciddi bir sapma anlamına geliyordu.
Ecevit, karşı bir öneriyle İngilizleri aradı. Havaalanına saldırılırken İngiliz askerlerine dokunulmayacaktı. Wilson çılgına dönmüştü. Kanadalılar'ı feda edecek bir pazarlığa girmesi isteniyordu. Sonunda anlaşma sağlandı, ama Wilson o günleri anarken, "Meslek hayatımın en korkulu anlarını yaşadım. 1945'den sonra Süveyş krizi hariç, İngiltere'nin sıcak savaşa en çok yaklaştığı günlerdi" diyordu.

Kissinger: Makarios'a bayılmıyorduk

ABD Dışişleri eski Bakanı Kissinger, anılarını yazdığı kitapta, 1964 Gizli Planı'na değinmiyor. Oysa George Ball (ABD Dışişleri Bakan Vekili) ve Dean Acheson tarafından hazırlandığı bildirilen plana göre Rumlar Enosis ilan edecek, Türkler de ABD'ye askeri üs garantisi karşılığında belli bir bölümü işgal edebilecekti. Kissinger, "Makarios'u, Akdeniz'in Castro'su olarak gördüğü" yolundaki iddiaları reddediyor, ama şunları söylüyor:
"Makarios'a bayılmadığımız doğruydu. Ama onu devirmek için plan yapmadık. Kıbrıs'ı Doğu Bloku'na sokmak istemesinden endişe duyduğumuz ise doğrudur. Castro olduğu için değil, kendi rolünü fazla büyüttüğü için ve her iki tarafı da birbirine karşı kullanmaya çalıştığı için. Her iki taraftan da süper devletleri kastediyorum."