Bir mühendisin gözünden İstanbul

Bugünlerde Beyoğlu, hazırlanış aşaması bir tür dedektiflik hikayesini andıran bir İstanbul sergisine ev sahipliği yapıyor. Aslında her şey, serginin küratörü Günder Varinlioğlu’nun 2011 yılında Washington D.C’de, Harvard Üniversitesi’ne bağlı araştırma kurumu Dumbarton Oaks Resarch Library and Collection’ın arşivinde bulduğu iki eski püskü klasörde karşısına çıkan fotoğraflarla başlıyor. Sayıları 500 civarında ve ağırlıklı olarak İstanbul’daki Bizans kültür mirasına odaklanmış fotoğraflar bunlar. Hemen hepsi 1935-45 yıllarına tarihlenmiş. Fotoğraf imzasında ise “Artamonoff” adı görülüyor. Meçhul bir isim. Bir zaman sonra, bu defa Smithsonian Enstitüsü’ne bağlı Freer / Sackler’da yaklaşık 500 kadar daha fotoğrafını buluyor Artamonoff’un. “Kim bu Artamonoff?” sorusunun peşine düşüyor iyiden iyiye. Adı geçen kurumlardan doğum tarihine (1908) ve 1947’de İstanbul’dan Amerika’ya göç ettiği bilgisine ulaşıyor. Elindeki bağlantıları değerlendirip Robert Kolej’de okumuş olma ihtimalini sorguluyor. Bir umut, koleji arayıp soruyor ve tam isabet! 1922’de Robert Kolej kayıtlarında adına rastlıyor: Nicholas Victor Artamonoff. Bu noktadan sonra biyografisi netleşmeye başlıyor Artamonoff’un. Babasının Bolşevik devriminin ardından ailesiyle birlikte Rusya’dan kaçtığını, Nicholas’ı önce Londra’ya ardından İstanbul’a, Robert Kolej’e gönderdiğini öğreniyor.
Nicholas 1930’da elektrik mühendisi olarak mezun oluyor okuldan. Mühendislik eğitimi sırasında katıldığı RC’deki fotoğrafçılık kulübü onu fotoğraf çekmeye yönlendiriyor. İyi de bu Bizans ilgisi nereden geliyor? Bu defa da Robert Kolej üzerine okumaya başlıyor küratör. Okumaları sırasında Robert Kolej’de öğretim görevlisi olarak çalışmış, çok önemli bir Bizans mimarlık tarihçisi olduğunu görüyor. Adı Alexander van Millingen. Millingen’in, İstanbul’un kentsel topografyası, yapıları, kiliseleri üzerine kitapları olduğunu... Anlıyor ki, Artamonoff, Millingen’den etkilenmiş; onun yazdıklarını okuyup, anlattığı yerlerde gezerek, gördüklerini fotoğraflamış.
Artamonoff’la ilgili bilgiler gün ışığına çıkmaya devam ederken, bugünkü serginin altyapısı da oluşmaya başlıyor. Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nin (AnaMed) direktörü Scott Redford ile konuşarak bu fotoğrafların bir bölümünden oluşan bir sergi hazırlamak istediğini söylüyor. Redford da projeye sıcak bakınca, İstiklal Caddesi’ndeki AnaMed’de açılan “Artamonoff / Bizans İstanbul’u İmgeleri 1930-1947” sergisi ortaya çıkıyor.
Sergiyi yaşadığı kentin tarihinin ve kültürünün zenginliğini fark etmiş bir mühendisin gözünden çekilmiş İstanbul fotoğrafları olarak tanımlayabiliriz. Toplamda 62 fotoğrafa yer verilmiş. Anıtlar, arkeolojik sit alanları, kent manzaraları var Artamonoff’un fotoğraflarında. İstanbul’un görkemli Bizans kiliseleri de, çarşılarındaki zanaatkarlar da... Özetle, İstanbul’da yaşayan ya da kenti merak eden herkesin ilgisini çekecek, gerçekten çok özel bir sergi bu. Beyoğlu’nun orta yerinde...