Ayşe Hanım Teyzemin 2000 yılı enflasyonu IMF Komiseri Bay Cottarelli'ye göre yüzde 39.0'dur. Halbuki TC devletinin İstatistik Enstitüsü'nün hesaplarına göre yüzde 54.9'dur.
Ayşe Hanım Teyzemin evinde sakladığı dolarların Türk lirası karşılığı IMF Komiseri Bay Cottarelli'nin hesabı ile 2000 yılında yüzde 28.7 oranında arttı. Halbuki, TC Merkez Bankası'nın yıllık ortalama döviz fiyatı hesabına göre doların yıllık devalüasyon oranı yüzde 49.3'tür.
Kim kimi kandırıyor? Bu rakamların ve oranların hangisi doğru? Kimse kimseyi kandırmıyor... Bu rakamların ve oranların hepsi doğru!
Herkes işine gelen oranı, rakamı kullanıyor. Olan Ayşe Hanım Teyzem gibilere oluyor.
İşveren, mallarına zam yaparken, Devlet İstatistik Enstitüsü'nün 2000 yılında 12 aylık ortalama toptan eşya fiyatları artış oranı olan yüzde 51.4 oranını esas alıyor.
Aynı işveren, işçisine zam yaparken, devlet baba memuruna zam yaparken IMF Komiseri Bay Cottarelli'nin enflasyonu olan 1999 Aralık / 2000 Aralık ayları arasındaki toptan eşya fiyatları artış oranı olan yüzde 32.7'yi, yıllık enflasyon olarak kabul ediyor. Ücret ve maaş zammı bu orana göre yapılıyor.
Bir yıl içinde fiyatlardaki artışı, döviz fiyatlarındaki değişimi belirlemenin iki farklı yolu vardır. Bu iki farklı yoldan iki farklı artış oranı elde edilir:
(1) 2000 yılının Aralık ayındaki fiyatları, 1999 yılının Aralık ayındaki fiyatlarıyla karşılaştırırsınız.
Dikkat buyurunuz. Burada yapılan karşılaştırma iki ayın fiyat karşılaştırmasıdır.
Örneğin 1 kilo fasulye 1999 Aralık ayında 100 lira idi. 2000 yılı Aralık ayında 150 lira oldu. Demek ki (150/100) fiyat artışı yüzde 50 olmuş.
(2) 2000 yılının 12 ayındaki fiyatları toplarsınız. Sonra 1999 yılının 12 ayındaki toplamı ile bunu karşılaştırırsınız. 12 aylık (veya yıllık) ortalama fiyat artışını bulursunuz. İnsanları, ekonomiyi ilgilendiren "ortalama fiyat artışı"dır.
Örneğin 1 kilo fasulyenin fiyatının 1999 Aralık ayında 100 lira, 2000 yılı Aralık ayında 150 lira olması, sadece iki aydaki durumu yansıtır. İnsanlar yılın sadece aralık aylarında fasulye satın almıyor. 12 ay boyunca alıyor. Fasulye fiyatı ocak ayında 200 lira olmuş, sonra 300 liraya 400 liraya çıkmış, yıl sonunda ise tekrar 150 liraya inmiş ise, arada yüksek fiyatla fasulye alanların durumu hesaba yansımamış olacak.
Şimdi dönelim dolar fiyatına. 1999 yılı Aralık ayında dolar 525.491 lira idi.
Hükümet 2000 yılı içinde hedefleri belirlerken, yıllık ortalama 37.8 dolar fiyat artışı ile yıl sonu hedefini 623.446 lira olarak belirlemişti.
2000 yılı için belirlenen 1 dolar ve 0.77 eurodan oluşan döviz sepetindeki yüzde 20'lik artış hedefi tutturuldu. Ama dolar değerindeki artış, eurodaki düşüş nedeniyle 1999 yılında doların ortalama artış oranı yüzde 49.3 olarak gerçekleşti.
Aralık 2000 - Aralık 1999 ayları arasındaki (sadece aralık fiyatları arasındaki) artış oranı ise yüzde 28.7 oldu.
Aynı farklılıklar TÜFE ve TEFE fiyat artışlarında da görülüyor. On iki aylık ortalama alındığında tüketici fiyatlarındaki artış yüzde 54.9'dur. Toptan eşya fiyatlarındaki artış yüzde 51.4'tür.
Unutmayınız, insanlar sadece aralık aylarında alışveriş yapmıyor. Ekonomi sadece aralık aylarında çalışıp, diğer aylar tatil yapmıyor. İnsanlar sadece aralık ayında dolar alıp satmıyor. Bu nedenle ekonomiyi ve insanları ilgilendiren yıllık ortalama fiyat değişimleridir.
Sayın okuyucularım, bu iki farklı enflasyon ve devalüasyon rakamı sadece 2000 yılında ortaya çıkan bir durum değil. Her yıl bu böyledir. Elma ile elma, armut ile armut karşılaştırılırsa Ayşe Hanım Teyzemin durumu daha açık biçimde ortaya çıkar. Ayşe Hanım Teyzemin enflasyondan ve devalüasyondan yıllar boyu nasıl etkilendiği daha açık anlaşılır. Ayşe Hanım Teyzem için bu yazının altında bir tablo veriyorum.
Bu tablodan anlaşılan şudur: Ayşe Hanım Teyzem için 1999 yılında gerçek fiyat artışı yüzde 64.9 iken, 2000 yılında yüzde 54.9 olmuş. Ayşe Hanım Teyzemin dolarlarının Türk lirası karşılığı 1999 yılında yüzde 60.5 oranında artmışken, 2000 yılında yüzde 49.3 oranında artmış.
Fiyatlar ve doların değişimi yıllık (12 aylık) ortalamaya göre nasıl arttı? (%)
ABD dolarının TL karşılığı Toptan eşya (TÜFE) Tüketici fiyatı (TÜFE)
1995 53.8 86.0 89.1
1996 77.5 75.9 80.4
1997 86.6 81.8 85.7
1998 71.7 71.8 84.6
1999 60.5 53.1 64.9
2000 49.3 51.4 54.9
