Dün Hazine, bono ve tahvil satarak bankalardan para topladı. Hazine tahvil ve bonoyu "ihale" usulü ile satıyor. Bu ihalede Hazine hangi vade ile ne kadar paraya ihtiyacı olduğunu ilan ediyor. Parası olan bankalar ise açıklanan vade ile ne kadar bono ve tahvil satın alabileceklerini, bu vadeli borç için Hazine'den ne kadar faiz istediklerini bildiriyor.
Hazine, bankaların istedikleri faize göre borçlanma miktarını azaltıp çoğaltıyor. Bankaların istedikleri faizi uygun görür ise, bono ve tahvil satıp borçlanıyor.
Hazine dün 2001 yılının ilk ihalesini yaptı. En az 1.5 katrilyon liralık bono ve tahvil satmayı planlamıştı. Yuvarlatılmış rakamlarla bankalardan 3.0 katrilyon liralık talep geldi. Hazine gene yuvarlatılmış rakamlarla 2.0 katrilyon liralık (faizi içinde) bono ve tahvil sattı. Hazine kasasına net 1.4 katrilyon lira girdi.
Geçen yılın ocak ayında Hazine benzer şekillerdeki borçlanmalarda ortalama yüzde 38.1 faiz ile ortalama 411 gün vadeli kağıt satabilmişti. Dün yapılan borçlanmada Hazine 6 ay vadeli kağıtları ortalama yüzde 67.5 (birikimli) faizle, 14 ay vadeli kağıtları ortalama yüzde 64.99 (birikimli) faizle satabildi.
2001 yılı için hükümetin hedef aldığı ortalama fiyat artışları yüzde 15 - yüzde 20'dir. Yıl sonu için enflasyon hedefi yüzde 10 - yüzde 12'dir. Böyle bir enflasyon hedefi olan hükümetin 14 ay için yüzde 64.99 (birikimli) faiz ile borçlanması bir çelişki teşkil ediyor... Ammmaaaa... Bu işin bir amması var.
- 2000 yılı sonunda beklenmedik biçimde patlayan kriz, bir güven bunalımı yarattı.
- Kriz bankaları sarstı. Bankaların varlıkları eridi. Bankaların likidite imkanları daraldı. Bankalarda yarın endişesi doğdu. Bankalar likit imkanlarını bono ve tahvile bağladıklarından pişman oldu.
- Likidite krizi nedeniyle faizler çıldırdı.
İşte böyle bir ortamda Hazine'nin 6 ay vade ile bono, 16 ay vade ile tahvil satması önemli bir iştir.
Bu bonolara ve tahvillere bankalardan alıcı çıkması önemli bir iştir. Bankaların yüzde 58 ve yüzde 67 faizle paralarını bonoya ve tahvile bağlamaları önemli bir iştir.
Faizin yükselmesi Hazine için kötüdür. Devlet daha çok faiz ödeyecek ama, faizin yükselmesi bankalar için daha da kötü.
Çünkü bankalar 2000 yılında ortalama 411 gün vadeli Hazine kağıtlarını ortalama yüzde 38.1 faizle aldılar. Kasalarına koydular. Bu kağıtları atsalar atamazlar, satsalar satamazlar. Faiz yükseldikçe bankalar bu kağıtlardan zarar ediyor. Bankaların ucuz faizle satın aldıkları bono ve tahvillerden nasıl zarar ettiklerini sayın okuyucularıma anlatayım:
- Dün 20 Şubat 2002 vadeli tahvil ortalama yüzde 64.99 bileşik (birikimli) faiz ile satıldı.
- Halbuki aynı vadeli tahviller 22 Ağustos 2000'de yüzde 34.5, 5 Eylül 2000'de yüzde 33.5, 3 Ekim 2000'de yüzde 35.8 faizle satılmıştı.
- Bu tahviller 20 Şubat 2002 vadeli. Bankalar bekleyebilir ise o tarihte Hazine, bankalara anapara ve faiz olarak 100 lira ödeyecek. Bu 100 liranın içinde yüzde 35.80 lira bileşik faiz var. Bu 100 liranın alınabilmesi için 20 Şubat 2002 tarihine kadar bankanın beklemesi gerekiyor.
Banka 20 Şubat 2002 tarihli tahvili dün satmak zorunda olsa idi ve dün de o vadeli tahviller gene yüzde 35.80 faizle işlem görmüş olsa idi, 20 Şubat 2002 vadeli yüzde 35.8 faizli tahvilin dünkü satış fiyatı 71.03 lira olacaktı. Halbuki dün Hazine aynı vadeli tahvili yüzde 64.9 faiz ile satınca, 20 Şubat 2002 vadeli yüzde 35.8 faizli tahvilin dünkü satış fiyatı 57.04 liraya düştü.
Bankanın kasasında duran, 2000 yılında yüzde 33, yüzde 35 faizle satın alınan tahviller durdukları yerde yüzde 25 değer kaybetti. Bankalar enflasyonun düşeceğine inanarak düşük faizle tahvil almanın cezasını gördü.
Sadece bu kadar da değil. Bankaların tahvillerinin stok maliyeti şimdilik yüzde 25 düştü ama, bu stoku finanse etmek için her gün ödedikleri faizin ceremesi de bunun üzerine biniyor. Bu tahvillerin günlük iç verimi (getirisi) yüzde 30.6 dolayında. Halbuki bankalar bu tahvillerin parasını müşterilerine yüzde 50, yüzde 70 repo faizi ödeyerek bulabiliyor.
İşte bunun içindir ki, böyle bir tabloda yüzde 65, yüzde 67 faizle de olsa Hazine'nin borçlanabilmesi, böyle bir tabloda Hazine'nin satışa çıkardığı 1.5 katrilyon liralık kağıtlara bankalardan 3.0 katrilyonluk talep gelmesi çok çok iyidir.
Bu gelişme bankalara moral verecektir. Bankalar krizden sonra yükselttikleri 1 ay vadeli mevduat faizini yüzde 70'e çekmişlerdi. Pazartesi günü 1 ay vadeli mevduat faizini yüzde 70'ten 65'e indirecekler. Sonra da 60'a ve yüzde 55'e indirmeye çalışacaklar. Bu arada Hazine'den satın aldıkları 6 ay vadeli yüzde 67.4 faizli 1.5 katrilyon liralık tahvili, biraz daha düşük faiz ile hemen halka sunmaya çalışacaklar. Halk düşen mevduat faizi yanında bu tahvilleri satın alır ise... Bu da önemli bir gelişme olacak.
