Kirasız fiyat hesaplanamaz

Ocak ayında tüketici fiyatları yüzde 4.9 oranında arttı. Bu yüzde 4.9 oranı "genel" artış oranıdır. Bu genel artış oranı, on farklı gruptaki harcama kalemlerindeki farklı artış oranlarının ortalamasıdır.
Tüketim harcamaları gruplamasında yer alan gıda grubunda ocak ayı fiyat artışı yüzde 3.6 idi. Ev eşyaları grubunda fiyatlar ocak ayında yüzde 8.3 oranında arttı. Sağlık harcamalarında ocak ayı fiyat artışı yüzde 17.5 oranında gerçekleşti. Haberleşme hizmeti harcamalarında ocak ayı fiyat artışı yüzde 22.3 gibi anormal oranlara ulaştı.
Devlet Bakanı Sayın Toskay, kira harcamalarındaki artışın genel tüketim harcamaları artış oranını (tüketici fiyatları endeksindeki aylık değişim oranını) etkilemesi nedeniyle "kira artışı dışarıda bırakılarak, yeni bir enflasyon hesabı yapılmasının düşünüldüğünü" söyledi.
Böyle bir şey yapılması yanlış olur.
Çünkü kirasız fiyat olmaz. Kira dışarıda bırakılarak enflasyon hesaplanamaz.
Anlatayım:
I) Bir mal ve hizmetin "çıktı fiyatı ile girdi fiyatı" arasındaki farkı oluşturan "katma değer" (sakın KDV ile karıştırmayınız, bu başka bir şey) dört faktörden oluşur. Üretimin her kademesinde bu 4 faktör mutlaka vardır. Ve bunlar üretime yaptıkları katkı karşılığında üretimden bir pay alır.
(1) Doğa, üretime yaptığı katkının karşılığını rant ve kura olarak alır. (2) Emek, üretim yaptığı katkının payını ücret olarak alır. (3) Sermaye, üretime yaptığı katkının payını faiz olarak alır. (4) Müteşebbis, üretime yaptığı katkının payını kar olarak alır.
Açık anlatımıyla üretimin her aşamasında (mal ve hizmete her değer eklenişinde) bu dört faktör devreye girer ve üretimden pay alır. Her mal ve hizmetin oluşumunun her aşamasında kira payı vardır. Ücret payı vardır. Faiz payı vardır. Kar payı vardır.
Bir başka anlatım ile, tüketicinin toplam harcamasındaki kira payı, sadece ev sahibine yaptığı ödemeden ibaret değildir. Aldığı ekmeğin içinde de kira vardır. Hem de ekmeğin her aşamasında, buğday tarlasının kirasında, buğday taşıyan kamyoncunun ev kirasında, fırının kirasında, bakkaliye dükkanının kirasında vardır, vardır. Kira, tüketicinin toplam harcamasına çok yaygın biçimde girer. Ayıklamak çok çok zordur.
II) Tüketici Fiyatları Endeksi, kentlerde yaşayanların ortalama tüketim eğilimlerine göre hesaplanır.
Devlet İstatistik Enstitüsü'nün yaptığı belirlemelere göre, Türkiye'de kentlerde yaşayanlar her yüz liranın yüzde 31.09'unu gıdaya, yüzde 25.80'ini konutlarına ve kiraya harcamaktadır. Toplam harcamalarda gıdadan sonra konut ve kira harcamalarının payı büyüktür. Bu nedenle gıda fiyatları ile konut harcamaları ve kiradaki artış insanları daha fazla etkilemektedir.
Devlet İstatistik Ensitüsü her ay fiyatlardaki artışı belirlerken sadece kirayı değil, konut tamir ve bakım masrafları, diğer harcamalar ve yakıt harcamalarındaki artışı da izler. 2000 yılı Ocak ayında kiradaki artış yüzde 4.7 (genel fiyat artış oranı yüzde 4.9'un altındadır). Bakım harcamalarındaki artış yüzde 3.1, diğer harcamalardaki artış yüzde 11.9, yakıt harcamalarındaki artış yüzde 5.0 olarak gerçekleşmiştir.
Toplam harcamada bu kadar büyük payı olan bir harcama grubunu dışarıda bırakarak enflasyonu hesaplamak doğru da değildir, mümkün de değildir.




Tüketici fiyatları endeksi hesabında kira artışının toplam artışı etkileme oranı (kiranın ağırlığı) çok yüksek