Sigara yasaklarından sonra nargileye ilgi artmaya başladı. Şimdilerde nargile hizmeti veren dükkan sayısı resmi rakamlara göre 2.100 civarı iken gerçekte 10.000’e ulaştığı söyleniyor. Bu farkın en büyük nedeni ise nargile satış ruhsatlarının alınmasının zor olması.
Sigara Harici Tütün Mamülleri Üreticileri Derneği Başkanı Gökhan Ersöz’den öğrendiğime göre, nargilenin bir özelliği var. Nargilede kullanılan tütün mamülünün sadece üçte biri tütünden oluşuyor. Kalanı değişik tat vericiler ve soslar.
- Vergi sadece mamüldeki tütünden değil de, mamülün tamamından alındığı için kayıt dışılık giderek artıyor.
- Resmi kayıtlara göre yıllık nargile tütün talebi 68 ton iken gerçekte 8.000 ton nargile tütünü tüketiliyor.
- Vergi oranının kg başına alınması ya da alınan ÖTV’nin sigaranın altında kalması halinde kayıt dışı uygulamanın azalacağı belirtiliyor.
Biz genelde sigara yasaklarıyla uğraşırız ama sigara dışı tütün ürünleri olduğunu unuturuz. Türkiye’de sigara dışı tütün üretimi de aynı sigara gibi vergiye ve denetime tabi. Nargile sigara dışı tütün ürünlerinden sadece biri.
Gökhan Ersöz’den aldığım bilgilere göre Türkiye’de her yıl üretici denetim altında 364 ton dolayında sarmalık kıyılmış tütün üretiliyor. Denetim dışında üretilip satılan sarmalık kıyılmış tütün mamülü ise 25.000 ton dolayında.
Sarmalık kıyılmış tütünün ÖTV’si ile sigaranınki aynı. Bu nedenledir ki denetim dışı üretim ve satışı nerdeyse 80 katı. Sarmalık tütünün vergisinin de sigaraya uygulanan verginin altına çekilmesinin kayıt dışı tüketim miktarını azaltacağı belirtiliyor.
2017 yılında Türkiye’de 105.000 ton tütünle sigara üretildi. Bu tütünün sadece %13’ü yerli tütündü. Türkiye’de Tekel’in özelleştirilmesinden bu yana tütün üretiminde büyük değişiklikler oldu. Bugün 64.000 hane yılda 74.000 ton tütün üretiliyor.
Sigara üretiminde yerli tütün payı %13’e düştüğü için üreticinin tek yapacağı ihracat veya iç piyasaya kıyılmış sarmalık tütün satabilmek. 2017 yılında tütün ihracatımız 52.000 ton, ithalatımız ise 102.000 ton olmuş.
Makaron ve sarmalık tütün
Tütün üreticisinin en önemli pazarı Doğu ve Ortadoğu’daki kıyılmış ve sarmalık tütün pazarıydı. Şimdi bu pazar Batı’ya doğru yayılmaya başladı. Nargile dükkanları yanında giderek artan makaron ve sarmalık sigara alışkanlığı pazarda yeni bir oluşuma yol açıyor.
Makaron ve sarmalık kıyılmış tütün, sigaranın en büyük rakibi. Ayrı ayrı satılabiliyorlar. Makaron filtreli boş sigara tüpü. Yanında kıyılmış tütünle alınınca istenen şekilde sarılıp içilebiliyor. Makaron kullanmak istemeyenler kıyılmış tütünü düz kağıda da sarabiliyorlar.
2017 yılında ayda 200.000 koli makaron satılıyorken, kayıtdışı satışlar denetim altına alınmışken ve kaçak sigaranın satış oranı yüzde 10’ların altına düşmüşken, yıl sonunda makarona konulan vergi, kayıtlı satışların hızla düşmesine, kaçak makaron sigara satışının artmasına yol açmış.
Puro ve piponun durumu
Gökhan Ersöz’ün belirttiğine göre Türkiye’de ithali tamamen serbest olan tek tütün ürünü puro. Resmi rakamlara göre 2017 yılında 11 ton ithalat 32 ton ise iç piyasa üretimiyle toplam 38 ton puro satışı gerçekleşmiş.
Pipo tütünü Türkiye’de tüketimi en sınırlı olan tütün ürünlerinden biri. Talebin en yüksek olduğu dönemde yılda bir ton tüketildi. 2016 yılı rakamı ise 89 kg iken 2017 yılı rakamı yok denecek kadar azalmıştır.
Bunun da en önemli nedeni pipoluk tütünün vergisinin de sigara ile aynı olması ve bu nedenle üretici firmaların kayıt dışı satışlar ile rekabet edememesinden dolayı üretim yapmaması.
Sigara dışı tütün ürünlerinin halkımızın her yıl ne ödeme yaptıkları bilinemiyor ama 2017 yılında iç piyasada satılan 106 milyar adet (tek) sigaraya halkımız neredeyse 56 milyar TL ödedi.
