Yeni Tütün Yasası ile destekleme alımı uygulamasına son verildi. Daha önceleri tütün ekenler ürünü özel sektöre satamadığında, Tekel üreticinin elindeki tüm tütünleri ilan edilen bir fiyat ile satın alıyordu. Açık anlatımıyla üretici için asgari bir fiyat ve de alım garantisi vardı.
Yeni yasa ile Tekel’in destekleme alımlarından çekilmesi öngörüldü. Üretici tütünü iki yoldan satabilecekti: (1) Üretici alıcı firmalarla alım - satım sözleşmesi yapabilecekti. (2) Sözleşme yapamayanların malları açık artırma ile satılacaktı.
Cumhurbaşkanı Sezer yasayı veto etti. Cumhurbaşkanı’nın veto gerekçesi şu idi: (1) Sözleşme yapamayan ve tütününü açık artırma ile de satamayan üreticinin tütününün ne olacağı yasada belirtilmiyor. (2) Tütün üretiminde değişen düzen sonucu üretimden çekilecek çiftçinin geleceği bu yasada dikkate alınmamış. Yasa Cumhurbaşkanı’nın vetosuna rağmen yürürlüğe girdi. Ve de Cumhurbaşkanı’nın korktukları oldu.
Tütün çok sayıda aileyi ilgilendiren bir tarım uğraşısı. Yaklaşık 400 bin aile tütünden ekmek yiyor. 2002 yılı ürününün 155 bin ton olduğu tahmin ediliyor.
Tarımda olan biteni yakından izleyen ekonomi yazarı Ali Ekber Yıldırım’ın derlediği bilgilere göre yeni yasanın getirdiği düzende 2002 yılı ürünü için özel sektörden 14 firma 103 bin üretici ile 92 bin ton tütün üretimi için sözleşme yaptı. Sözleşme yapılan üreticilerin tamamına yakını Ege Bölgesi’nden. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden sözleşme yapabilen üretici sayısı sadece 50.
İyi de sözleşme yapamayan Ege, Doğu ve Güneydoğu Anadolu üreticisinin durumu ne olacak? Tütününü kime nasıl satacak? Çünkü açık artırma merkezleri kurulmadı. Açık artırma yapılamıyor. Açık artırma merkezleri kurulsa, açık artırma yapılsa da kim açık artırma ile tütün alacak ki?
İşlerin karışınca, ortaya çıkan politik baskılar sonucu yasa gereği piyasadan çekilmesi beklenen Tekel "son kez" denilerek, özel sektör ile sözleşme yapamayan üreticilerin tütününü ortada bırakmamak için üretici başına 200 kilo tütün almak üzere, ülke genelinde 284 bin üretici ile 57 bin ton tütün için sözleşme yaptı.
Tekel’in sözleşme yaptığı üreticilerin çoğu Doğu ve Güneydoğu üreticileri ile Ege’de özel sektörle sözleşme yapamayan üreticiler.
Hafta içinde hükümet Tekel ile sözleşme yapan üreticilere müjde verdi: Bayram öncesi kilo başına 3 milyon lira olmak üzere her üreticiye en fazla 100 milyon lira ödeme yapılacak. Özel sektörle sözleşme yapan 102 bin üreticiye böyle bir ödeme söz konusu değil. Onlar ancak sözleşme yaptıkları özel sektör firmalardan avans alabiliyor.
Yeni yasanın bir bekleyişi de tütün ekicisinin alternatif ürüne yönelmesi idi. Ancak bugüne kadar alternatif ürün projesi için başvuruların sayısı bini geçmedi.
En ciddi sorun, Tekel’in 2003 ürünü için sözleşme yapmaması halinde 283 bin üreticinin ne yapacağı. Ellerinde kalan tütünü kime satacağı...
