Milli gelir bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal (katma) değeridir. Kayıt içi, kayıt dışı ayrıcalığı olmadan ülkede bir yıldaki üretim belirlenir. Sonra cari fiyat ile bu üretimin değeri ölçülür ve milli gelir ortaya çıkar.
2000 yılında o yılın fiyatları ile (cari fiyatlar ile) milli gelir 125.9 katrilyon TL idi. 2001 yılında gene cari fiyat ile (2001 yılı fiyatlarıyla) 181.4 katrilyon TL oldu. Cari fiyatlarla karşılaştırma neyin ne olduğunun anlaşılmasına imkan vermez. Çünkü 2001 yılında milli gelir hesabına giren mal ve hizmetlerin fiyatı yüzde 57.8 arttı.
İşte bunun için milli gelir rakamlarını yıllık enflasyondan arındırılarak belli bir yılın (1987 yılının) fiyatına dönüştürülür. 1987 yılı fiyatıyla milli gelir 2000 yılında 118.9 trilyon lira idi. 2001 yılında 110.0 trilyon liraya düştü. Bu değişimin (kabaca üretimin) yüzde 9.4 küçüldüğünü, ülkenin fakirleştiğini ortaya koyuyor.
Milli gelir dediğimizde biz genelde gayri safi milli hasıla (GSMH)'dan söz ediyoruz. GSMH, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) rakamına o yıl yurtdışına giden ve yurtdışından gelen net faktör gelirlerimizin eklenmesi veya çıkarılması ile ortaya çıkar. Basit anlatımıyla ülkedeki üretim ile yaratılan gelirin göstergesi GSYİH'dir. Dış alemden gelen faktör geliri bunu büyütür. Dışarıya çıkan gelir küçültür. 2001 yılında GSYİH'deki küçülme (yurtiçi üretimin küçülmesi) yüzde 7.4 iken, yurtdışına net faktör geliri çıkışının büyüklüğü nedeniyle GSMH (milli gelir) yüzde 9.4 küçüldü.
GSYİH'deki (yurtiçi üretim faktörlerindeki) önemli küçülmeler tarımda yüzde 6.1, sanayide 7.5 oldu.
Gelelim kişi başına düşen gelirdeki azalmaya... 2001 yılındaki milli gelir rakamını yılın ortalama nüfusu 68.6 milyona bölünce, kişi başı milli gelirdeki küçülme ortaya çıkar. Bu da sabit fiyat ile ve Türk lirası olarak kişi başı yüzde 9.4 oranında fakirleşmeyi ifade eder.
Ammaaa... İşin içine doları sokar iseniz kişi başı fakirleşme yüzde 27'ye ulaşır.
Çünkü, 2001 yılı içinde Türk lirası, dolara karşı büyük ölçüde değer kaybetti. Dolar fiyatı enflasyon rakamının üzerinde arttı.
Uluslararası karşılaştırmada milli gelir rakamlarının cari fiyatlardan cari dolar kuru ile dolara çevrilmesi esastır. Yabancılar Türkiye'nin milli gelirini değerlendirirken dolar rakamına bakacaklar ama, şunu bilelim ki bizim gerçek fakirleşmemiz (dolar olarak yapılan hesaplardaki gibi) yüzde 27 değil yüzde 9.4'tür. Fakirleşmemiz yüzde 9.4, üretimimizdeki gerileme yüzde 7.4'tür. Son bir açıklama... Üretim geliri yaratır. Sonra da o gelir harcanır. 2001 yılında GSMH yüzde 9.4 küçülürken, özel tüketim harcamaları yüzde 9.0, kamu tüketim harcamaları yüzde 8.6 azaldı. Açık anlatımıyla geliri azalan insanlar ve devlet daha az harcadı. İşte ekonomide durgunluk denilen şey de bundan kaynaklanır.
Sabit fiyatlarla, harcama gruplarına göre 2001 yılında küçülme ve büyüme oranları
