Çip savaşları! Hangi ülke, ne durumda?
ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşının da arka planını oluşturan çip savaşları, dünyada teknoloji ve jeopolitik güç mücadelesinin merkezi oldu. Peki çip üretimi neden önemli, dünya ve Türkiye hangi noktada?
ABD'nin Çin'in gelişmiş yarı iletkenlere erişimini kısıtlamaya yönelik politikalarının, dünyanın en büyük çip pazarında ithalatın 2024 yılında yüzde 15,7 oranında azalmasına neden olduğu bildirildi. South China Morning Post'un bugün yayınlanan haberine göre, bu durum Pekin'in kendi çip üretim kapasitesini artırma çabalarını hızlandırdı. Çünkü ülke, ABD'nin ihracat kontrollerine yanıt olarak kendi yarı iletken ekosistemini geliştirmeye odaklanıyor.
ÇİP VE YARI İLETKEN NEDİR?
Elektronik devreleri barındıran küçük bir silikon parçası olan çipler, internetten telefona, uydulardan yapay zekaya, tıbbi görüntüleme cihazlarından füze sistemleri, radarlar gibi savunmanın en kritik noktalarına kadar modern zamanın her alanında hayati önemde.
Çipler teknik adıyla yarı iletken malzemelerden yapılıyor. Tam da bu nedenle yarı iletkenler 'modern dünyanın beyni' olarak tanımlanıyor. Bu malzemeler hem iletken hem de yalıtkan gibi davranabiliyor ve bu özellik, elektrik akışını kontrol etmeyi sağlıyor.
Çipler genellikle milimetre boyutunda olmakla beraber milyarlarca transistör içeriyor. Veriler de bu transistörler sayesinde işleniyor, depolanıyor ve iletiliyor.
- 2025 yılında küresel çip pazarı büyüklüğünün 1 trilyon dolara yaklaşması bekleniyor. Çip pazarı, yapay zeka ve otomotiv teknolojilerindeki artışla birlikte yıllık yüzde 7-10 arasında büyüyor. Yapay zeka çipleri ve otomotiv yarı iletkenleri, bu büyümenin itici gücü olarak görülüyor.
KÜRESEL ÇİP ÜRETİMİNDE EN BÜYÜK RİSK
Bloomberg'ün yakın tarihli analizine göre bunun cevabı "Tayvan üzerinden çıkabilecek olası bir savaş."
Çin, yaklaşık 160 kilometre açıkta bulunan adayı uzun süredir kendi toprağı olarak görüyor ve resmi bağımsızlığı engellemek için işgal tehditleri savuruyor. ABD, Tayvan hükümetinin en büyük destekçilerinden biri. Böyle bir savaş, Tayvanlı çip devi TSMC'nin küresel müşterileriyle olan bağlantısını koparabilir. Habere göre Apple gibi büyük müşteriler, şirkete sektörde liderlik yapacak uzmanlığı kazandıracak dev üretim hacmini sağladı ve bugün dünya bu şirkete bağımlı durumda. TSMC, 2022 yılında gelir açısından Intel'i geride bıraktı. Uzmanlara göre bu ölçeği ve uzmanlığı yakalamak yıllar alır ve devasa maliyetlere yol açar.
ÇİP ÜRETİMİ İÇİN GEREKLİ KAYNAKLAR
Yarı iletken üretiminde kullanılan temel malzemeler ve süreçler oldukça karmaşık.
- Silisyum: Çip üretiminin temel hammaddesi olan silisyum, yer kabuğunda bol bulunan silisyum dioksit (kum) formundan rafine edilerek yüksek saflıkta külçelere dönüştürülüyor. ABD ve Çin, silisyum cevheri açısından zengin kaynaklara sahip, ancak Japonya, Tayvan ve Güney Kore silisyum devre levhalarının üretiminde öne çıkıyor.
- Germanyum ve Galyum Arsenür: Daha özel uygulamalarda kullanılan bu malzemeler, yüksek performanslı çipler için kritik. Galyum arsenür, özellikle 5G ve savunma teknolojilerinde kullanılıyor.
- Neon ve Diğer Asal Gazlar: Fotolitografi sürecinde lazerler için gerekli olan neon gazı, Ukrayna'nın küresel arzın yaklaşık yüzde 50'sini sağladığı stratejik bir malzeme. Rusya-Ukrayna savaşı, neon fiyatlarını 2021-2022 arasında altı kat artırarak çip krizini derinleştirdi. Paladyum ise Rusya'dan temin ediliyor ve ihracattaki kısıtlamalar tedarik zincirini etkiliyor.
- Nadir Toprak Elementleri: Çin, küresel nadir toprak elementlerinin yüzde 80'ini üretiyor ve bu malzemeler çip üretiminde dolaylı olarak kullanılıyor. ABD’nin bu alandaki bağımlılığı, stratejik bir risk olarak görülüyor.
- Kimyasallar ve Metaller: Fotolitografi için kimyasallar, alüminyum ve bakır gibi metaller bağlantı yollarının oluşturulmasında kullanılıyor. Japonya, bu kimyasalların üretiminde lider.
ÇİP PAZARINDA HANGİ ÜLKELER ÖNDE?
Tayvan Payı: %55-60 (TSMC küresel üretimin %50+’sini sağlıyor). TSMC, 3 nm ve 5 nm gibi ileri teknoloji çiplerde lider.
Güney Kore Payı: %15-17. Samsung ve SK Hynix, bellek çipleri (DRAM, NAND) ve 5G teknolojilerinde güçlü. Samsung, 3 nm üretiminde TSMC ile rekabet ediyor.
Çin Payı: %10-15 SMIC öncülüğünde olgun süreçlerde (28 nm ve üzeri) büyüyor.
ABD Payı: %10-14 Intel ve GlobalFoundries ile üretim yapıyor. TSMC'nin Arizona fabrikaları katkı sağlıyor.
Japonya Payı: %6-12. Sony ve Toshiba gibi firmalarla üretimde yer alıyor. Fotolitografi kimyasalları ve ekipmanlarda lider.
Malezya Payı: %7. Montaj, paketleme ve test (back-end) süreçlerinde uzmanlaşmış, küresel tedarik zincirinde kritik bir rol oynuyor.
Almanya Payı: %2-3. Infineon ve Bosch ile otomotiv ve endüstriyel çiplerde Avrupa'nın lideri.
Hollanda Payı: %1-2. ASML, EUV fotolitografi makinelerinde küresel lider; doğrudan çip üretimi sınırlı.
Singapur ve İsrail Payı: Her birinin payı %1'den küçük.
Tayvan ve Güney Kore, ileri teknoloji çiplerde açık ara önde. Çin ise hacimsel üretimde büyüyor. ABD ve AB, yerli üretimi artırarak Asya’ya bağımlılığı azaltmayı hedefliyor. Türkiye ve Hindistan gibi yeni oyuncular sıralamada henüz küçük paylara sahip, ancak yatırımlarıyla büyümeye çalışıyor.
TÜRKİYE NE DURUMDA? 2028 HEDEFİ
Türkiye, 2025'te açılması hedeflenen TÜBİTAK tesisiyle 110 nanometre ve 65 nanometre çiplerde yerli üretime başlayacak. Akabinde uluslararası işbirlikleriyle 16 nanometre çip üretim hattının kurulması ve yüksek teknolojili çiplerin yerli ve milli olarak üretilmesi amaçlanıyor.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının '2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi'ne göre ise, çiplerin tasarım, üretim, paketleme ve test gibi bütün aşamalarının Türkiye'de gerçekleştirilmesinde ve Türk sanayisinin bu alandaki ihtiyaçlarının karşılanmasında dışa bağımlılığı ortadan kaldıracak "Ulusal Çip Konsorsiyumu" oluşturulacak.
Mart ayında yapılan 2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi Tanıtım Toplantısı kapsamında konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise "Teknolojik bağımsızlık açısından son derece kritik olan çip üretiminin tüm aşamalarını Türkiye'de gerçekleştireceğiz" ifadelerini kullandı.
