Son dakika... Gözler bu masada! 'Savaş'ta sıcak gelişme...
09.10.2020 - 22:40 | Son Güncellenme:
milliyet.com.tr
Rusya lideri Vladimir Putin'in davetiyle Moskova'ya inen Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları bir araya geldi. Ancak görüşme beklenirken Ermenistan'ın Mingeçevir'e balistik füze fırlattığı açıklandı. Ermenistan Başbakanı Paşinyan Bakü ile barış görüşmelerine dönmeye hazır olduklarını söylerken, Aliyev'in yanıtı "Kimin tabanlarını yalarsan yala, topraklarımızı geri alacağız" oldu. Gelen son dakika bilgisine göre, Dağlık Karabağ'da Azerbaycan ve Ermenistan bugün saat 00.00'dan itibaren ateşkese varılması konusunda anlaşmaya vardı
On üçüncü gününe giren Dağlık Karabağ savaşında çatışmalar sürerken, peş peşe gelen açıklamaların ardından ise gözler Rusya'ya çevrildi. İki ülke dışişleri bakanlarının buluştuğu dakikalarda ise Ermenistan Azerbaycan'ın orta kesimindeki Mingeçevir'e balistik füze fırlattı.
Bakü yönetimi, gündüz vakti cephe hattına ekipman taşıyan Ermenistan konvoyunun hava saldırısıyla imha edildiği görüntüleri resmi sosyal medya hesaplarından paylaştı. Resmi açıklamada, bir gün içinde Ermenistan'a ait 13 T-72 tankı, dört Grad füze sisteminin vurulduğu belirtildi.
Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Ermenistan birliklerinden son 24 saatte ele geçirilen tanklar ve zırhlı araçların video kaydını da yayınladı.
Azerbaycan Savunma Bakanlığı, ayrıca Dağlık Karabağ'ın Şuşa kentindeki tarihi Gazançetsots Katedrali'ne top atışı yapıldığı yönündeki haberleri resmi açıklamayla yalanladı.
Çatışmaları takip eden BBC'nin ünlü savaş muhabiri Orla Guerin, Ermenistan saldırılarında yaşamını yitiren 63 yaşındaki Guliyeva Tevfik'in mezarının fotoğrafını Twitter'dan paylaştı.
'Dağlık Karabağ'da on yıllardır süren karışıklıkta yeni bir mezar' diye yazan Guerin, Guliyeva Tevfik'in evinin içinden de bir fotoğrafa sosyal medya hesabında yer verdi.
Azeri kadının yalnız yaşadığı evde yatağında uyurken Ermenistan ordusu tarafından fırlatılan top atışıyla yaşamını yitirdiğini yazan ünlü savaş muhabiri, komşularının gözyaşı döktüğünü aktardı.
Yerel medya, Azerbaycan'ın orta kesimindeki Mingeçevir kentine Ermenistan tarafından bugün bir balistik füze daha ateşlendiğini ve füzenin 20 kilometre kala havada vurulduğunu bildiriyor. Mingeçevir'e daha önce de birçok füze isabet etmişti.
Reuters haber ajansı, Goranboy yakınlarındaki Karaçınar köyünde İlyas Ahmedov'a ait bir çiftliğin de Ermenistan tarafından vurulduğunu bildiriyor. Foto muhabiri Ümit Bektaş, yaralanan koyunların fotoğraflarını dünyaya geçti.
Ermenistan ordusu saflarında savaşmak için Lübnan'dan Dağlık Karabağ'a gelen opera sanatçısı Kevork Hadjian'ın, Lulasaz çevresindeki çatışmalarda öldüğü bildiriliyor.
Yerel medya, 6 Ekim'deki çatışmalarda Azeri birlikleri tarafından öldürülen Hadjian'ın gönüllü olarak cephe hattında yer aldığını duyurdu. Ermenistan, son 24 saatte 26 askerinin daha öldüğünü ve 27 Eylül'den bu yana kayıplarının 376'ya çıktığını resmen açıkladı.
Ermenistan, Dağlık Karabağ'da ölen yüzlerce milisin gizlendiğini yazan Rus Novaya Gazeta gazetesi muhabiri İlya Azar'ın akreditasyonunu iptal etti. 'Güney kapısındaki savaş' başlıklı yazıda, İlya Azar Dağlık Karabağ'daki Ermenistan birliklerinin içler acısı halde olduğunu belirtti.
Azar, Telegram'da 8 Ekim tarihinde Dağlık Karabağ'daki olayları takip etmek üzere akredite olduğunu ancak 'daha sonra süreç içerisinde bunun değiştirildiğini' duyurdu: "Resmi olmayan ve temel sebep, Dağlık Karabağ'daki Şuşa ve (etnik Armeni güçlerinin kontrolündeki) Lacin şehirlerinden yaptığım haberlerdi. Ermenistan Dışişleri Bakanlığı olumsuz bir kamu algısı oluşturduğumu söyledi."
Diplomasi alanında ise son gelişme, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Azerbaycan ve Ermenistan dışişleri bakanlarını Cuma günü Moskova'ya davet etmesi oldu. Rus medyası, iki bakanı taşıyan uçakların Moskova'ya indiğini bildiriyor. Görüşmenin kısa süre içinde başlaması bekleniyor.
Saat 15.00'te başlaması beklenen görüşmeyle, çatışmaların başladığı 27 Eylül'den bu yana Azerbaycan ve Ermenistan yetkilileri arasında ilk kez doğrudan müzakereler yapılacak.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan ile barış görüşmelerine dönmeye hazır olduklarını açıkladı. Paşinyan, Avrasya Ekonomik Birliği toplantısı için Ermenistan'ın başkenti Erivan'a giden Rusya Başbakanı Mihail Mişustin ile de Dağlık Karabağ'daki çatışmaları görüştü.
Rusya'nın yanı sıra Minsk Grubu'nun diğer üyeleri ABD ve Fransa da bölgede daha büyük bir savaşın engellenmesi için çabalarını artırdı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Dağlık Karabağ çatışmasının 'yakında' biteceğini umduğunu söyledi. Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamada Macron'un Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'la Perşembe, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'le de Cuma günü konuştuğu belirtildi. Tüm bu konuşmaların önümüzdeki günlerde pazarlıkların sürdürülmesi amacı taşıdığı kaydedildi.
Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov'un Minsk Grubu'nu oluşturan ABD, Rusya ve Fransa'nın temsilcileriyle Perşembe günü Cenevre'de bir araya gelmesi planlanıyordu.
Çatışmalar sürdüğü müddetçe görüşmelere dahil olmayacağını belirten Ermenistan Dışişleri Bakanı Zohrab Mnatsakanyan'ın görüşmelere katılması beklenmiyordu. Mnatsakanyan'ın bunun yerine Pazartesi günü Moskova'da Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ile görüşeceği açıklanmıştı.
Reuters, Cenevre'deki görüşmenin sonuçlarına dair herhangi bir açıklama yapılmadığını duyurdu. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın Dağlık Karabağ'a çözüm bulunması için arabuluculuk faaliyetleri yürütmek üzere 1992'de kurduğu Minsk Grubu'nun eş başkanlığını ABD, Rusya ve Fransa yürütüyor.
Bir ABD sözcüsü, "ABD'nin pozisyonu açık ve değişmedi. Her iki taraf da acilen çatışmalara son vermeli ve Minsk Grubu'nun eş başkanlarıyla birlikte çalışarak en kısa zamanda müzakere masasına dönmeli" dedi.
Dağlık Karabağ'daki çatışmalar 27 Eylül Pazar günü sabah saatlerinde Ermenistan'ın ateşkes ihlaliyle başladı. Dağlık Karabağ, Birleşmiş Milletler (BM) ve uluslararası toplum tarafından Azerbaycan'ın bir parçası olarak tanınıyor. Ancak Azerbaycan'ın topraklarının yaklaşık yüzde 20'sine denk gelen Dağlık Karabağ ve civarındaki bazı bölgeler, 1990'ların başından bu yana Ermenistan işgali altında bulunuyor.
Bölgede 1991 yılında 'Dağlık Karabağ Cumhuriyeti' ilan edildi. Ancak burayı uluslararası alanda Ermenistan dahil hiçbir ülke tanımış değil.
Güney Kafkasya’da 4 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ), Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki en büyük sorun olarak yıllardır çözüm bekliyor.
Peki, ikisi de eski Sovyetler Birliği ülkesi olan Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorununun tarihçesi ne? 'Dağlık Karabağ' bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. İsminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlıbaşına gösterir nitelikte.
İngilizcesi Nagorny (ya da Nagorno) Karabakh. 'Nagorny' kelimesi Rusçada 'dağlık' (нагорный), anlamına geliyor. Azerbaycancada da, tıpkı Türkçe'deki gibi 'dağlık' anlamına gelen 'dağlıq' ya da 'yukarı' anlamına gelen 'yuxarı' kelimeleri ile anılıyor. Karabağ ise, Türkçe ve Farsçada ortak bir kelime olup, 'siyah bahçe' demek.
Azerbaycan ve Ermenistan’ın 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katılmasıyla Dağlık Karabağ, kabullenilmiş görünen, ancak Ermeniler tarafından benimsenmeyen bir yapıya evrildi. 1923’te Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı otonom bölge statüsü verilen Dağlık Karabağ'da, bölgede yaşayan etnik Ermenilerin, Azerbaycan yönetiminden duydukları rahatsızlığı zaman zaman gündeme getirmelerine rağmen, Sovyet sisteminin durma noktasına geldiği 1980’lerin sonuna kadar statüko korundu.
Sovyetler Birliği’nin son lideri Mihail Gorbaçov’un tıkanan sistemin önünü açmak için 1985’te başlattığı açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroika) süreciyle beraber, Kafkasya’nın bütün sorunlu alanları gibi Dağlık Karabağ da gün ışığına çıktı. Sovyet yönetiminin her geçen gün zayıflayan otoritesini değerlendiren Dağlık Karabağ Otonom Yönetimi, 1988’de Ermenistan Cumhuriyeti’ne bağlanmayı talep etti. Bu talep karşılık bulmazken Azerbaycan ile Ermenistan’ın 1991’de bağımsızlıklarını ilan etmelerinin akabinde Dağlık Karabağ Ermenilerinin ayrılma girişimleri de yoğunlaştı.
Bu dönemde Karabağ'daki Azeri nüfusu zorunlu göçler nedeniyle yüzde 20'ye kadar düşmüştü. 10 Aralık 1991’de yapılan ve bölgede kalan Azerilerin boykot ettiği referandumda Ermeniler, Azerbaycan’dan ayrılmak için oy kullandı. Referandumun ardından Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığı ilan edildi, ancak bu girişim uluslararası toplumda karşılık bulmadı. Ermenistan ordusunun desteklediği Dağlık Karabağ Ermenileri ile bölgede yaşayan Azeriler arasındaki gerilim, bağımsızlık ilanıyla gittikçe yükseldi. Çıkan çatışmalar, 1992’de Ermenistan ordusu ve Dağlık Karabağlı Ermeniler ile Azerbaycan ordusu arasında sıcak savaşa dönüştü.
Dağlık Karabağlı Ermeniler, savaş sonunda bölgenin tümünün kontrolünü ele geçirdikleri gibi komşu yedi bölgeyi (rayon) de işgal ettiler. Böylelikle Dağlık Karabağ ile Azerbaycan'ın doğrudan temas noktaları oldukça sınırlandı. Dağlık Karabağ sorunu akademik çevrelerde yıllardır 'donmuş çatışma' olarak nitelendiriliyor. Aralıklarla devam eden çözüm müzakerelerine rağmen hem Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattında hem de Azerbaycan-Ermenistan sınırında, karşılıklı ateşkes ihlalleri sık sık tekrarlanıyor. 2014'ün Ağustos ayında 20 yılın en kanlı çatışmaları yaşandı. Dağlık Karabağ sınırında iki gün süren çatışmalarda 13 Azerbaycan askeri öldü. Ermenistan Savunma Bakanlığı da 20 askerinin öldüğünü açıkladı.
Yarım milyon mülteci Azerbaycan ve Ermenistan'a sığındı, yaklaşık bir milyon insan zorla yer değiştirmek zorunda kaldı. Dağlık Karabağ çatışmaları başlamadan önce varolan bazı kasaba ve köyler tamamen terk edildi ve harabeye döndü. Azerbaycan topraklarının yüzde 14’ünden fazlası halen işgal altında. Azeriler bölgenin tarihsel olarak kendi kontrolünde olduğunu ve dolayısıyla kendilerine ait olduğunu iddia ediyor; Ermeniler ise bölgede hep Ermenilerin yaşadığını ve Azeri yönetiminin gayrimeşru olduğunu savunuyor.
İç mesele olarak görüldüğünden dış müdahale konusunda diğer devletler gönülsüz davrandı. İhtilaf, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanması dolayısıyla 1992’den itibaren devletlerarası bir hale büründü. Azerbaycan’da savunma harcamaları 2003’ten bu yana her yıl yaklaşık yüzde 50 oranında arttı. 2012’de savunma harcamaları, Azerbaycan’ın toplam kamu harcamalarının beşte birini oluşturur hale geldi. Ermenistan da Rusya’nın yardımıyla cephaneliğini genişletti.
Tam sayılar net olarak bilinmemekle beraber, küçük yerleşimler ile Laçin ve Kelbecer’in nüfusunun toplamda yaklaşık 14 bin kişi olduğu sanılıyor. AGİT Minsk Grubu eş başkanlarına göre 2005 yılından bu yana nüfusta belirgin bir artış yok. Bölgeye yerleşen etnik Ermeniler altyapıya, ekonomik faaliyetlere ve kamu hizmetlerine kısıtlı bir erişime sahip. Birçoğunun kimlik belgeleri de eksik.
Sorunun en zayıf yeri 175 kilometre uzunluğundaki temas hattı. Mayın tarlalarıyla dolu bu hat, Birinci Dünya Savaşı siperlerini andırıyor. Temas hattına Ermeni tarafından 30 bin, Azerbaycan tarafından ise bu sayıdan biraz daha fazla asker konuşlandırılmış durumda. AGİT Minsk Grubu aracılığıyla yürütülen müzakereler zorlu geçiyor; zira liderler uzlaşıya yaklaşsa da ülkelerinde kamuoyunun isteklerini karşılayamama endişesiyle geri adım atıyor.
Dağlık Karabağ Azerileri ve Ermenileri sürece etki edemiyor. Ermenistan ve Azerbaycan kamuoyunun süreç üzerinde, bölgenin yerlilerinden daha çok etkisi var. Minsk Grubu eş başkanlarının sözcüsü ya da medya sekreteri yok. Bu nedenle de görüşmeler medyada az yer alıyor.
Rusya, önceden Ermenistan’a yakın bir pozisyon almışken, artık Azerbaycan’a ve Ermenistan’a eşit uzaklıkta durmayı tercih ediyor. Bu strateji Ağustos 2008’de Gürcistan’la yaşanan savaşın ardından güçlendi. Stratejik öncelik Gürcistan’ın tecrit edilmesi haline dönüştü. Dağlık Karabağ Sorunu ABD için, Orta Doğu’daki çatışmalardan daha az öneme sahip. Kongre’deki Ermeni lobisi, Hazar Denizi Havzası enerji güvenliği, ‘terörle mücadele’ ve Afganistan’a uçuşlarda Azerbaycan hava sahasını kullanabilmesi ABD için öncelikli konular.
Azerbaycan’ın olası anlaşmadan beklentisi, işgal altındaki toprakların geri verilmesi. Ermenistan’ın olası anlaşmadan beklentisi Karabağ Ermenilerine güvenlik garantisi verilmesi ve bağımsızlık oylaması yapılması. Anlaşmanın Azerbaycan için kaygı verici tarafı, 'bağımsızlık' seçeneğinin referanduma götürülmesi. Anlaşmanın Ermenistan için kaygı verici tarafı, Ermenistan ile Dağlık Karabağ topraklarını birbirine bağlayan Laçin Koridoru'nun korunamaması ve uluslararası güvenlik garantilerinin bölgede kendi etkisini azaltması.
