Polis, telefonunuzu inceleyebilir mi?

FETÖ/PYD terör örgütünün gerçekleştirdiği darbe girişiminin ardından 3 ay süreyle ilan edilen OHAL’in kapsamı en çok merak edilen konuların başında geliyor. OHAL ne anlama geliyor, hangi kısıtlamaları getiriyor? Ceza Hukukçusu Doç. Dr. Yılmaz Yazıcıoğlu, OHAL’in vatandaşın hayatını nasıl etkileyeceğini Milliyet’e değerlendirdi.

1-OHAL ile hayatımızda neler değişecek?

“OHAL uygulaması, Anayasa’nın 120’nci ve 121’inci maddelerinden kaynaklanan yetki uyarınca, ülkenin Cumhurbaşkanı’nın başkanlığında hükümet tarafından idare edilmesini ifade eden olağanüstü bir süreçtir. Bu süreç zarfında hayatımızda nelerin değişeceğini esasen mevcut hükümetin ne derece demokrat olup olmadığı ve toplumu ne derece zapturapt altına almak istediği belirleyecektir.

Zira bu süreçte hükümet istediği şekilde bireylerin anayasal temel hak ve özgürlüklerinde sınırlama getirebileceği gibi, anayasal haklarını kısıtlayabilir veya durdurabilir. Bu süreçte valiler ve görevlendirilecek kamu görevlileri ekstra yetkililerle donatılabilecek ve mevcut yetkileri artırılacaktır.

2-OHAL ile sıkıyönetim arasındaki fark nedir?

OHAL ile Sıkıyönetim arasındaki en temel fark birincisinde hükümet valiler eli ile ülkeyi yönetirken, ikincisinde yani sıkıyönetimde hükümet ülkeyi Genelkurmay Başkanlığı’na bağlı sıkıyönetim komutanları ile yönetir. Birincisi sivil, ikincisi askerler eliyle gerçekleştirilen bir yönetim şeklidir.

3-Kolluk kuvveti yolda durdurup telefonumuzu karıştırabilir mi?

Bu en çetrefilli soru; zira OHAL ilan edilmeden önce de kolluk görevlisi şartları oluşuyorsa kişilerin üstünü, araçlarını, eşyalarını arayabilir ve suç teşkil eşyaya veya suça ilişkin delillere el koyabilirdi. Bu arama hakim veya savcı kararı ile yapılabilirken, OHAL’de vali veya yetkili kılınan idari makamın emri ile yapılabilecek.

4-Kolluk gücü, whatsapp, mesaj ve rehberimizi kontrol edebilir mi?

Bu arama neticesi gerekli şüphe oluşuyorsa cep telefonu karıştırabilir. Kolluk görevlisi elinizdeki telefona suçta kullanıldığı veya suça ilişkin delil elde edildiği gerekçesi ile el koyabilir, bunu karıştırabilir ve bu durumda Whatsapp’a da ulaşabiliyorsa, mesajlarınızı ve rehberiniz ile resimlerinizi inceleyebilir. Burada önemli kıstas kimse kendisi aleyhine delil vermeye zorlanamayacağı için, hiç kimse Whatsapp veya diğer mesajlarını yahut telefondaki bilgilerini kolluk kuvvetlerine vermekle, göstermekle yükümlü değildir yani kimse şifresini açarak kolluğa incelemesi için vermek zorunda değildir. Aksini talep Anayasa tarafından korunan susma hakkının ihlali anlamına gelir ki işkence ve kötü muamele yasağının da ihlali anlamı taşır. Ancak kolluk telefonu alır ve inceleyebilir, kendisi açmayı başarır ve delil elde ederse bu delil aleyhe kullanılır.

5-Gerekçe göstermeksizin gözaltı uygulaması yapılabilir mi?

Hiçbir dönemde gerekçe göstermeksizin gözaltı uygulanamaz, ancak bunun şartları kolaylaştırılabilir. Ortada suç işlendiğini gösteren veya suç işleneceğini gösteren makul şüphenin bulunması gerekir.

6-Savcılık izni olmadan ev ve işyeri aramaları yapılacak mı?

Maalesef yapılabilir.

7-Savcılık kararı olmadan telefon dinlemesi veya teknik takip yapılır mı?

Maalesef bu sorunun da cevabı evettir. Ne var ki, bu konuşmalardan elde edilecek hususların delil olarak kullanılabilmesi için şartlarının oluşması gerektiği şüphesiz. Keyfi dinlemeler sonucu elde edilen bulgular delil olarak kullanılamaz.

8-İkametgâh veya işyeri adresi değiştirmek yasaklanacak mı?

Bugün için değil ancak hükümet gerekli görürse bu konuda da kısıtlamaya gidebilir.”

9-Arama kararı olmadan üst araması yapılacak mı?

Arama kararı olmadan üst araması yapılabilmesi zaten şartların oluşması durumunda dün de mümkündü, bu sebeple OHAL’de de mümkün.

10-Yurtdışına çıkışlarda kısıtlama olur mu?

Bugün için yurtdışına çıkış yasağı olanlar, mahkemeden haklarında verilmiş adli kontrol kararı gereği yurtdışına çıkış yasağı getirilmiş olanlar ile hükümet tarafından alınan karar gereği ikinci bir emre kadar akademik personel ve kamu görevlilerinin yurtdışına çıkışları sınırlı bulunduğu görülüyor. OHAL döneminde, yönetimde bulunanlar vatandaşların yurtdışına çıkışları hususunda kısıtlamaya gidebilir.

11-İşçilerin kıdem tazminatlarının ödenmesi ötelenir mi?

Hükümet gerekli görürse işçilerin kıdem tazminatlarının ödenmesini de kısıtlayabilir başka ifadeyle gerekçe şartıyla öteleyebilir.

12-Sokağa çıkma yasağı veya gece yarısı yasaklama olacak mı?

Sokağa çıkma yasağı hukuken şartları oluşmuşsa hükümet tarafından veya yetkilendirdikleri kamu makamlarınca gerekli görülürse ülkenin tamamında veya belli yerlerde uygulanabilir.

13-Hangi hallerde sokağa çıkma yasağı uygulanacak?

Ülkedeki şiddet ve karışıklık hallerinin artması halinde hükümetin veya görevlendirdiği idari makamların gerekli görmesi halinde uygulanabilir.

14-Kamu ve özel sektördeki izinler OHAL süresince kaldırılacak mı?

Bu sorunun cevabı kamu için farklı özel sektör için farklıdır. Ancak bu izinler resmi tatil izinleri gibi ise şartları oluştuğunda kaldırılabilir.

15-Bayram tatili iptal edilir mi?

OHAL’de bayram tatilleri veya yıllık izinlerin iptali kanunen şartların oluşması halinde imkan dahilindedir.

16-Yolculuk ve seyahat kısıtlaması olur mu?

Hükümet gerekli görürse bir yerden bir yere gidilmesini veya bir yere girilmesini yasaklayabilir, sınırlandırabilir veya durdurabilir. İstenirse belli yerlerde veya belli saatlerde kişilerin dolaşmaları ve toplanmaları, araçların seyirleri yasaklanabilir.

17-Ruhsatlı silah taşınır mı?

OHAL durumunda hükümet gerekli görürse ruhsatlı silah taşınmasını sınırlandırabilir veya yasaklayabilir.

18-Basit bir tartışma veya kavgada gözaltı süresi uzar mı?

Bugün için tek kişinin karıştığı suçlarda yani örneğin kavgada gözaltı süresi 1 gün eğer toplu bir suç var ise 3 veya daha fazla kişinin bir araya gelerek işlediği suç halinde 4 gündür. OHAL sebebiyle yeni bir düzenleme yapılırsa yeni süreler söz konusu olur.

19-Kolluk OHAL’i bahane gösterip hak ihlali yaptığında kimden yardım istenecek?

Kolluğun hukuka aykırı davrandığı durumlarda adli yargı yollarına başvurulması gerekmektedir.

20-Hastalık veya mazerette rapor alınabilecek mi?

Elbette rapor alınabilir ve raporlu olan kimsenin çalışması istenemez.

21-İşe girişler, işçi-memur alımı yasaklanır mı?

Bu konuda valiler tasarrufta bulunabilir.

22-Medyaya yaptırım ve sansür uygulanır mı?

OHAL olağanüstü bir durum olduğu için OHAL Kanunu Anayasa ve hukuka uygun olmak kaydı ile sansür yetkisi vermektedir. Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılması, çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtımı kısıtlanabilir.

23-Sosyal medyada kısıtlama olur mu?

Sınırlandırma yetkisi hükümet ve valilerde olacak.

24-Sosyal medyada yazılıp çizilen görüş veya fotoğraflara ilişkin ceza verilecek mi?

Ülkede işlendiği iddia edilen bütün suçların yargı yeri adli mahkemeler olup bu nevi eylemlerin karşılığı mevcut yasalarda ne ise o uygulanır.

25-Kimlik bulundurma zorunlu mu?

Ülkemizde bulunan herkes kimliğini ispat etmek ve sorulduğunda da kimliğini göstermek zorundadır, kimlik bilgisinin saklanması tutuklama sebebidir.

26-Gayrimenkul alım satımı kısıtlanır mı?

Cumhurbaşkanı sınırlama getirilmeyeceğini bilakis yatırımların teşvik edileceğini ifade etti. Ancak, zaman içinde ilgilileri gerekli görürlerse kanunun kendilerine verdiği yetki doğrultusunda gayrimenkul alımında sınırlama getirebilirler.

27-OHAL’de susma hakkı kullanılır mı?

Anayasa’nın 36’ncı maddesinden kaynaklanan iddia ve müdafaa hakları elimizden alınmadığı gibi yine AİHS’nin 6’ncı maddesi uyarınca da adil yargılanma haklarına kısıtlama getirilemez. Bu da şu demektir, herkesin susma hakkı kısıtlanamaz ve kimse kendisi veya yakınları aleyhine delil vermeye zorlanamaz. Elbette işkence ve kötü muamele yasaktır. Zaten susma hakkının ihlali demek bireylere işkence ve kötü muamele yapıldığı anlamına gelir.

28-İçki satışı veya tüketimi kısıtlanacak mı?

Eğer içki satışı ülkedeki OHAL ilan edilmesini doğuran olgulara sebep oluyorsa kısıtlanır. Bu sebeple Hükümet gerekli görürse içki satışını ve tüketimini yasaklayabilir veya sınırlandırabilir.

29-Restoranda içki yasağı gelir mi?

Restoranlarda içki içilip içilemeyeceği ve/veya eğlence mekanlarının kapatılıp kapatılamayacağı yahut çalışma saat ve şartlarının kısıtlanıp kısıtlanamayacağı ülkede olağanüstü hal ilan etmeyi gerektiren şartlarla doğrudan alakalıdır.

30-Kılık kıyafete karışılır mı?

Şartlar kılık kıyafetin kısıtlanmasını gerektiriyorsa olabilir. Ancak bugün için böyle bir hususu iddia edebilmek mümkün değil. Böyle bir uygulama Türkiye devletinin laik sosyal bir hukuk devleti olduğuna ilişkin temel düzenlemeyle de çelişir.

Kimliksiz gezmenin cezası 219 lira

TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe giren 3 aylık OHAL uygulaması kapsamında alınan önlemlere uymayan vatandaşlara para cezasının yanı sıra hapis cezası da verilebilecek. Alınan tedbirlere aykırı hareket eden, emirleri dinlemeyen, istekleri yerine getirmeyen, kimliklerine dair kasten veya gerçeğe aykırı bilgi veren veya bilgi vermekten çekinenler 1 aydan 6 aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılabilecek.

Kabahatler Kanunu’na göre yasak kararına aykırı hareket eden kişilere verilecek idari para cezaları ise şöyle olacak: Kimlik bulundurmamak 219 lira, kimliği bildirmemek 105 lira, üstünü, aracını veya evini aratmamak 219 lira, ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınması veya nakli 105 lira.

Yurtdışına çıkışta yeni düzenlemeler

Hususi ve hizmet pasaportlu vatandaşlar belirli şartlarla yurt dışına çıkabiliyor. Bu vatandaşlar, bağlı bulundukları kurumdan görev ya da yurt dışına çıkış izin yazısı almalarının ardından seyahat edebilirken, eş ve çocukları pasaportun hak sahibinin bağlı bulunduğu kurumdan “Yurt dışına çıkmasında kurumumuzca bir mani yoktur veya sakınca bulunmamaktadır” şeklinde bir yazı alarak, yurt dışına seyahat ediyor.

Yapılan düzenleme doğrultusunda kamu kurumlarından emekli olan ve yurtdışına çıkacak kişilerden herhangi bir yazı istenmezken, pasaport kontrolleri sırasında SGK ve ilgili daire başkanlıklarından alınan şifrelerle emeklilik durumu tespit edilebiliyor. Darbe sonrası pasaporta gerek kalmaksızın kimlikle çıkılabilen KKTC ve Gürcistan’a kamu personelinin gidişine getirilen yasak da dün itibariyle kaldırıldı. Artık kamu görevlileri kurumlarından “Yurtdışına çıkmasında kurumumuzca herhangi bir mani yoktur” yazısını almaları durumunda KKTC ve Gürcistan’a gidebilecek. Yeşil pasaportlu emekli emniyet mensuplarının da yurtdışına çıkış yasağı kalktı.