Mehmet Çelik

Erken saatçilik dönemleri için kesin tarihlerden söz etmek büyük kolaylık ama çok doğru bir yaklaşım sayılmayabilir. Patenti alınmayan hatta bir örneği dahi günümüze gelmeyen birçok icat vardır. Mesela Abraham Louis-Breguet, 1810’da Napoli Kraliçesi Caroline Bonaparte için türünün “bilinen” ilk örneği olan bir kol saati yapmış. Fakat bu saat kayıp olduğu için defterlerde geçen sipariş ve tamir kayıtlarından başka elimizde somut bir veri yok.

Öte yandan şimdi bir icat olarak dahi görülmeyen fakat herkesin bildiği bir marka sayesinde zirve noktasına erişip yüksek saatçiliğin simgelerinden birine dönüşen öyle bir icat var ki tek bir mucidin değil birçok mucidin katkısıyla teknik ve estetik olarak zamanla büyük bir gelişim göstermiş.

Bu icadın birçok ismi var. Günümüzde (genellikle) saat 3 konumunda olan kurma kolu (veya tepe) denilen ama başlangıçta saat 12 yönünde yer aldığı ve kraliyet tacına benzediği için tarihi adı “taç”

Cenevre’de düzenlenen ve 54 markanın katıldığı dünyanın en büyük ve en önemli saatçilik fuarı Watches & Wonders, mikro-mekanik saat endüstrisinin gittiği yönü göstermesi açısından önemli bir etkinliktir. Sadece bu fuarla ilgili haberleri takip ederek yüksek saatçiliğin geldiği noktayı ve geleceğini görmek mümkün.

Yenilikler ve rekorlar hız kesmiyor: Mesela 9 Nisan günü fuarda 63 farklı komplikasyonla dünyanın en komplike saati (akrep yelkovan ve saniye ibresi dışındaki her eklenti bir komplikasyondur) tanıtıldı. Vacheron Constantin üretimi The Berkley Grand Complication isimli dünyanın en karmaşık mekanizmaya sahip cep saati toplam 2877 parçadan (ek olarak 9 bilgi paneli, 245 sentetik taş ve 31 ibre) oluşuyor. Yaklaşık 10 cm çapında ve 5 cm kalınlığındaki saatin ağırlığı yaklaşık bir kilogram. Amerikalı bir saat koleksiyoneri için özel üretim olan bu benzersiz saatin yapımı 10 yıl montajı ise 1 yıl sürmüş.

Bir başka habere bakalım: IWC markası yüksek mühendislik gerektiren saatleriyle bilinen bir markadır.

Bu günlerde saat meraklıları ve saat yapım endüstrisinin gözü kulağı 9-15 Nisan tarihleri arasında Cenevre’de düzenlenecek dünyanın en büyük saatçilik fuarında. Watches & Wonders yani “saatler ve harikalar” isimli fuarda her sene olduğu gibi markalardan çeşitli yenilikler bekleniyor. Bazı köklü markalar yine eski modellerinin tıpkıbasımlarını yapacak, yeni ve hırslı markalar ise böyle bir arşive sahip olmadığından yeniliklere odaklanacak. Her ne olursa olsun işçilik ve teknik elbette yine en önemli konular olarak görülecek.  

Önceki yazıda Abraham-Louis Breguet’nin neden mutlaka bilinmesi gereken bir isim olduğunu sadece bir icadını (tourbillon) örnek göstererek açıklamıştım. Yine de saatçilik dünyasında hiçbir şey tek bir kişinin eseri değildir, muhakkak bir geçmişi vardır: Tıpkı Breguet gibi 18. ve 19. yüzyıllarda yaşayan yüzlerce mucit saatçiliğin gelişiminde önemli pay sahibi oldu. Kimi az kimi çok emek verdi, öne çıkan dâhiler arasında yer alan Abraham-Louis

Deniz kronometresinin mucidi John Harrison ve “kronometre” terimini zamanı kararlı bir şekilde doğru gösterme anlamında ilk kez kullanan John Arnold saatçilik dünyasına birçok yenilik getirmiştir. Benzer şekilde Robert Hooke, Jean-Antoine Lépine ve Ferdinand Berthoud da icatlarıyla saatçiliğin gelişimine katkılarda bulunan isimlerdir.

Bütün bu saydığım isimleri unutabilirsiniz ama yüksek saatçilik dünyasında muhakkak bilinmesi gereken bir isim var ki onu unutmak bu çevrede bir günah sayılır. Yüksek saatçiliğin günümüzdeki estetik ve teknik kodlarının neredeyse tamamını belirleyen gelmiş geçmiş en büyük saat ustası Abraham-Louis Breguet (1747-1823) mutlaka bilinmesi gereken belki tek kişidir. 1747’de İsviçre’nin Neuchâtel şehrinde doğan Breguet, Fransa’daki Katolik zulmünden kaçan Protestan bir aileden geliyor. 15 yaşında üvey babası tarafından saatçi çırağı olarak Paris’e gönderilen Breguet ömrünün çoğunu bu şehirde geçirdi. Buluşları nedeniyle

Bir saati değerli yapan şey nedir? Daha doğrusu bazı saatler neden çok pahalı? Bu soru “Zaman nedir?” gibi basit bir soru, ama iş yanıtlamaya geldiğinde açıklamanın çok zor olduğu anlaşılır. Nitelikli olanı anlamaya başlamak da bizi olduğumuz yerden alıp başka bir dünyaya götürür.

Bir saati yüksek saatçilik sınıfına katan ve dolayısıyla değerli yapan nitelikler; tasarım, itibar, tarih, teknik üstünlük ve ustalık gibi birkaç unsurdan oluşur. Bazen hepsi bazen sadece bir tanesi bile bir saati üst düzey yapmaya yeter de artar. Ancak durum söylenildiği kadar da basit değil çünkü nitelikli saat yapımı demek mükemmellik arayışı demektir. Yukarıda saydığım her bir madde şaşırtıcı bir şekilde dallanıp budaklanır ve kendi içinde uzmanlık alanlarına ayrılır.

Mesela maddelerden sadece bir tanesi olan “ustalık” yahut “zanaatkârlık” denildiği zaman bir saatin kasasına elle veya makineyle yapılan ciladan (finisaj) keskin kenarları belli bir açıyla (genellikle 45°) kesilmiş ve parlatılmış mekanizma parçaları

Mevlevi saat ustamız Ahmed Eflâkî Dede’nin saat yapımını bir ibadet gibi gördüğünü daha önce belirtmiştim. Saat yapımcılığının temellerinde yapılan işe kendini adamak, tutumlu olmak, güçlü bir ruh hâlini muhafaza etmek, kararlı olmak, yılgınlığa kapılmamak, dürüst, disiplinli ve çalışkan olmak gibi gereksinimler vardır. Yalnızlık ve tefekkür de önemlidir, çarkların biteviye dönmesi manevi bir haz uyandırır.

Bazı koleksiyonerler Patek Philippe ve Vacheron Constantin gibi dünyanın en değerli saat markalarının mekanizmalarında bazı dini semboller bulunmasını tuhaf bulabilir ama bilinmelidir ki saatçiliğin genetik yapısında Protestan iş ahlakı vardır. Mevleviler ve Protestanlar bu nedenle birçok manevi değeri paylaşır.

Ancak saatçiliğin temel değerleri bir anda inşa edilmedi, uzun ve meşakkatli bir yoldan sonra meyvesini verdi. Tarihe meraklı ve müze gezmeyi sevenler bilir saatçilik sektörü uzun bir dönem Fransız ve İngiliz hakimiyetindeydi. Öyle de süreceğe benziyordu. Fakat Papa ve ruhban kesimin halkı ezen otoritesine

Yüksek saatçilik veya lüks saatler her zaman vardı. Saatler, zenginlik ve güç göstergesi olduğu için hükümdarların, üst düzey bürokratların ve soyluların ilgi alanına giriyordu. İyi saatler hep zamanın en yüksek teknolojisiyle ve en usta zanaatkarların ellerinde üretilir. Bu nedenle kaliteli bir saat nadir görülür ve tarihin hiçbir döneminde ucuza satılmamıştır.

Bilindiği gibi zaman ölçümü yaklaşık 7 bin yıl önce başladı ve yaklaşık 1300’lerde ilk mekanik saat icat edildi, ama 5 yüzyıl öncesine kadar kimse üzerinde bir saat taşıyamıyordu. Bilinen en eski taşınabilir saat 1505’te üretildi. Çilingir ve saat ustası Peter Henlein’a atfedilen (1485-1542) ve halen çalışabilen 45 mm çapındaki bu saat buhurdanlıktan ilham alınarak yumurta şeklinde tasarlanmış. Saat tek ibreli, zincirle boyuna takılarak veya çantada taşınarak kullanılıyordu. (Genç bir koleksiyoner tarafından 1987’de Londra’da bit pazarında keşfedilen saat sahte olduğu düşünüldüğü

Haruki Murakami “Şu dünyada insanlar can sıkıcı olmayan şeylerden hemen bıkarlar. Bıkmadıkları şeyler ise çoğunlukla can sıkıcı şeylerdir. Bu her şeyde böyle olur. Benim sıkılmaya harcayacak zamanım var, ama bir şeylerden bıkmaya harcayacak zamanım yok. Çoğu insan bu ikisi arasındaki ayrımı yapamaz.” demiş. 

Bence Murakami haklı, pek çok şeyden sıkılırız ama hiç bıkmadığımız şeyler var. Usta yazarın sözlerine yer vermemin nedeniyse son zamanlarda yüksek saatçilik dünyasını merak edenlerden gelen sorular. Soruların büyük bir kısmı mekanik saatler konusunda hiçbir şey bilmeyenlerden geldiği için temel konularda bilgi vermek amacıyla küçük bir rehber hazırlamak istedim. 

Bu rehberde Rolex, Cartier, Jaeger-LeCoultre, Patek Philippe, Piaget, Vacheron Constantin, Bulgari ve IWC gibi önemli birçok markadan; Gerald Genta, Ludwig Oechslin, Taro Tanaka ve Eric Giroud birçok değerli insandan söz edeceğim. Ne mutlu ki yalnız değiliz; mühendislik ve tasarım söz konusu olduğunda önümüzü görmek için