Mehmet Çelik

Günümüzün artık sık rastladığımız gösterişli erkek saatlerinin temellerini atan kişi Franck Muller oldu. Kendisi aynı zamanda bağımsız saat yapımcılığının yükselişinde ve yaratıcı zanaatkârlığın mikro mekanik sanatlarla olan bağının inşasında önemli bir pay sahibidir.

Yüksek saatçilik tarihinde bir referans noktası olan Franck Muller’den önce erkek saatleri genellikle 34-36mm gibi son derece mütevazı boyutlardaydı. Zaten bir saatin 39 mm olması bile onun “Jumbo” olarak adlandırılması için yeterli olduğu bir dönemden söz ediyoruz. Neredeyse yüz yıl boyunca lüks erkek saatlerinden beklenen/istenen şeyler incecik bir yapıya ve zarif bir mimariye sahip olmaları, altın benzeri değerli metallerden üretilmeleri ve sade görünmeleriydi. İşte bu değerler uzun bir zaman temel standartları oluşturdu. Öyle ki 1980’lere kadar neşeli, insanı gülümseten lüks bir saat üretmek tabuydu, saatçilik dünyasından dışlanmak anlamına geliyordu. Yenilikçi kasalar yok değildi ama hep ölçülüydü hep çekingen

Otomobil yarışları ve otomobillerden ilham alan pek çok saat var ama geçtiğimiz günlerde tam tersi oldu, ilk kez saatlerden ilham alınarak tasarlanan bir otomobil duyuruldu. Hatta 2 saniyede 100 kilometre hıza ulaşan bu yeni süper hızlı otomobilin adı bile saat meraklılarının çok iyi bildiği bir yüksek saatçilik terimi: Tourbillon.

Yaklaşık 5 milyon dolara satılacak Bugatti markalı otomobilin ana gösterge paneli tıpkı mekanik saatler gibi analog
tasarlanmış. Saat ustaları tarafından montajı yapılan 600’den fazla bileşen içeren hız ve devir göstergelerindeki ibreler de saatlerde kullanılan akrep ve yelkovan şeklinde.

Tourbillon (Fransızca kasırga anlamına geliyor ve torbiyon diye okunuyor) 1795’te icat edilen 1801’de patenti alınan çok ilginç bir mekanizma. Tourbillon içeren saatlerde mekanizmanın kalbi olan eşapman kendi ekseni etrafında sürekli dönen bir kafes içindedir. Tourbillon ile amaçlanan saatin yatay veya dikey gibi farklı konumlarda bulunmasına bağlı olarak yerçekiminden kaynaklanan düzensizliklerin ortalamasını esas almak.

Milyonlarca

Zamanımızın en büyük saat ustalarından biri olan ama dünyanın en küçük saat üreticilerinden biri olarak hayatını sürdüren Dr. Ludwig Oechslin, üniversitede arkeoloji, Eskiçağ tarihi ve Yunanca bölümlerini bitiren, felsefe, araştırma tarihi, teorik fizik, teknik arkeoloji ve astronomi dallarında doktora yapan meraklı bir insan.

Oechslin’in saat merakı

24 yaşındayken bir mağazanın vitrininde gördüğü dakika tekrarlayıcılı bir saat ile başlamış. O gün hissettiklerini kendisi şöyle anlatıyor: “Olağanüstü bir saatti, satın almak istedim ancak param yetmiyordu ve asla yetmeyecekti. O zaman ben yaparım dedim.”

Oechslin akademik kariyerine devam ederken bir yandan saat yapımını öğrenmiş. İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü’nde eğitim gören Oechslin tarihi ne kadar eski olursa olsun antik mekanizmaları yeniden yapabiliyor. Örneğin, M.Ö. 2. yüzyıla tarihlendiği için dünyanın ilk mekanik bilgisayarı sayılan, o çağda bilinen beş gezegenin yaklaşık konumlarını ve dönemin çeşitli takvimlerini

Yüksek saatçilikte daha doğrusu yüksek nitelikli saat üretiminde tasarımın çok önemli olduğu tartışılmaz bir gerçek. Elbette tasarım önemli ama her şey demek değil. Mekanizma da bir saatin mütemmim cüzü yani ayrılmaz parçasıdır. Bazı mekanizmalar bir sanat eseridir bazı mekanizmalar ise teknik bir başyapıttır. 

Ne yazık ki klasik saatçiliğin doğasından kaynaklanan, saatin görünen yüzü kadran ve arka kapak arasında gözlerden uzak duran gizemli mekanizmaların güzelliğinden çoğu insanın haberi yok. Meraklılar, teknik ve estetik gelişmeleri takip edenler bu güzelliklerin farkında fakat 21. yüzyılın başında her şey geri dönülemez bir şekilde değişti ve sadece saatleri dönüştürmekle kalmadı saatçilik sektörünü de başka bir zirveye taşıdı. 

Her şeyi değiştiren isimler geleneksel deniz kronometreleriyle ünlü saat üreticisi Ulysse Nardin (kuruluş 1846) ve vizyon sahibi iş insanı Rolf W. Schnyder ile mucit, tarihçi, arkeolog, matematikçi, fizikçi, filozof ve saat ustası Dr. Ludwig

Kâğıt katlama sanatı origami, mücevherlerin ışığı yansıtan keskin çizgilere sahip parlak yüzeyleri, beyaz huş ağacının dokusu, baharın gelişini müjdeleyen yabani kiraz çiçeklerinin suya düşmesi veya Hotaka Sıradağlarını kaplayan ışıklı bembeyaz kar örtüsü. Bütün bu tanımlar bir saati, Seiko’dan ayrılıp bağımsız bir marka haline getirilen Grand Seiko’nun saatlerinde görülen şeyler ama aynı zamanda benzersiz bir tasarım dilini ve estetik anlayışı da işaret ediyor. 

Geçmişi 1881’e kadar uzanan Seiko’nun uzun yıllar bir tasarım bölümü olmadı. Japonya’nın ilk kol saatini 1913’te üreten Seiko’nun ilk tasarım stüdyosu 1956’da kuruldu ancak yenilik veya özgün bir fikir üretimi yapılmıyordu. Seiko yönetimi ilk kez 1959’da bir tasarım bölümü mezunu olan Taro Tanaka’yı işe alınca her şey değişti. Tasarımcı Taro Tanaka sadece Seiko’nun değil Japon saat kültürünün de estetik değerlerini ve yüksek saatçilik kodlarını belirleyen isimdir. 

Grand

Bilindiği gibi en büyük saat markaları isimlerini kurucular veya kurucu ortaklardan alır. Fakat bu köşede sıklıkla vurguladığım gibi markaları batmaktan kurtaran veya markayı başka bir seviyeye çıkaran tasarımcılar nedense gölgede kalır, isimleri bilinmez. Emekçilerin anonimleştirilmesi yoluyla markanın yüceltilmesi amaçlanan bu anlayış nedeniyle birçok tasarımcıyı biz ancak öldüklerinde, kendi isimlerini taşıyan bir marka kurduklarında veya on yıllar sonra tesadüfen öğreniyoruz.

Genta öncüydü, artık birçok tasarımcının adı var. Yine de karanlıkta devasa bir arşiv bulunuyor. Bu nedenle ikonik saatlerin birçoğunun tasarımcısı halen bilinmiyor. Bir zamanlar sadece mekanizmaya en uygun kasayı bulmaktan ibaret oluyordu, ancak bu yaklaşım orantısız ölçülere sahip birçok saatin üretilmesine yol açtı. İşte günümüzün en ünlü tasarımcılarından biri olan Eric Giroud pek çok markanın bozuk oranlara sahip saatlerini düzeltme işinde görev aldı ve gizli bir kahraman gibi çalıştı. (Giroud bir söyleşide

Picasso’nun Başarısı ve Başarısızlığı (Metis Yayınları) her meraklının kütüphanesinde bulunması gereken önemli bir eserdir. Berger, kitabın önsözünde şöyle yazar: “Picasso, bitmemiş olanın ustasıydı; bitmemiş sanat yapıtının değil, bitmemiş insan deneyiminin ustası.” 20. yüzyılın en önemli saatlerini tasarlayan Gérald Genta da Picasso gibi yenilikçi bir ustaydı. (Zaten Genta sanat tarihinde en çok Picasso’yu severmiş.) 

Genta inanılmaz dürüst biriydi, karşısında kim olursa olsun düşündüğünü söylemekten çekinmezdi. Eşi Evelyne Genta’nın tasarımcıyla tanışma öyküsü de bu tarzda başlıyor. 1981 yazında ortak bir arkadaşlarının evindeki akşam yemeğinde tanışmışlar. Karşı karşıya geldiklerinde Gérald Genta’nın ilk sözü “Saatin çok çirkin, kadranı da berbat!” olmuş. Tartışmadan sonra yemekten öfkeyle ayrılan Evelyne Hanım daha sonra kendisinden 23 yaş büyük tasarımcıya âşık olmuş ve evlenmiş. 

İşler her zaman iyi gitmez. AP Royal Oak ilk çıktığında

Tarihteki ikinci lüks çelik spor saat olan Gérald Genta tasarımı Patek Philippe Nautilus’un gördüğü ilgiyi belki de hiçbir saat görmedi veya görmeyecek. Yükte hafif pahada ağır dedikleri tam da böyle bir şey olmalı: Hiçbir çelik saat mağaza fiyatının 200 katına çıkıp milyonlarca dolara satılmadı. Dolayısıyla Patek Philippe Nautilus gerçek bir arzu nesnesi. Peki ama bu iyi bir şey mi?

İlk Nautilus (Ref. 3700/1) modeli 1976’da 3.100 dolar satış fiyatıyla altın saatlerle aynı fiyata piyasaya çıkmıştı. Satışlar katlanarak arttığı için tam 30 yıl boyunca üretimine devam edildi. 2006’da 5711/1A referans numaralı model biraz daha büyük bir kasada; saniye ibresi, yeni bir mekanizma ve safir cam arka kapak ile (ve 17.000 dolarlık fiyat etiketiyle) piyasaya çıktı. Sadece kadranı 150 farklı işlemden geçen bir Nautilus saatinin üretimi zahmetliydi. Dolayısıyla arz çok az talep ise çok fazlaydı.

Patek Philippe yönetimi Ocak 2021’de bazıları 10 yıldır bekleme listesinde olan müşterilerine kötü haberi