Mehmet Çelik

Sosyal eleştiri olarak tasarladığı unutulmaz reklam kampanyalarıyla tanınan fotoğrafçı Oliviero Toscani 13 Ocak 2025’te nadir görülen bir hastalık nedeniyle 82 yaşında öldü. Toscani’nin ölümü, aynı zamanda Tibor Kalman’ı ve çok sevdiğim “Colors” gibi müstesna bir  dergiyi birlikte düşündürüyor.

Oliviero Toscani 1942’de, dergicilik tarihinin başyapıtları arasında ilk sıralarda yer alan “Colors” ise 1991’de doğdu. Grafik tasarımcı Tibor Kalman’ı (1949-1999) genel yayın yönetmeni olarak göreve getiren Toscani; “pazarlama dünyasının aptallıklarından uzakta” duran önyargıları yıkıcı, kışkırtıcı, akla ve vicdana seslenen bir dergi düşlemişti.

“Fotoğrafçılığı sevdiğim için fotoğrafçı olmadım. Benim için fotoğraf, bir yazarın kalemi neyse odur. Sadece kullandığım bir araçtan ibarettir.” diyen Oliviero Toscani ile “Tasarım sadece bir daktilodur.” diyen Tibor Kalman aynı şeyleri düşünüyordu, Luciano Benetton desteği ile yaptıkları dergi de bu

Audemars Piguet, 1993’te Emmanuel Gueit isimli henüz 22 yaşındaki genç bir tasarımcının yeni eserini duyurdu. Royal Oak Offshore (ROO) isimli 42 mm çapındaki bu yeni saat, “lüks çelik spor saat”

fikriyle saat endüstrisinde yeni bir çağ başlatan efsanevi tasarımcı Gérald Genta’nın çizdiği klasik Royal Oak’un çok daha büyük, çok daha güçlü ve çok daha çarpıcı bir versiyonuydu. (ROO modeline şirket içinde “Canavar” takma adı verilmişti.)

Aradan 32 yıl geçti, ROO koleksiyonu büyüdü, her yıldönümü yeni modellerle kutlanır oldu. Emmanuel Gueit ise çok başarılı bir tasarımcı olarak övüldü ve Piaget, Harry Winston, Hermés, Zenith ve Rolex için de tasarımlar yaptı, yapmaya devam ediyor.

Fakat her şey o kadar da tatlı başlamamıştı. ROO hem dönem hem de klasik Royal Oak için de aykırı bir tasarımdı. 1990’ların başında küçük çaplı saatlerin krallığı hüküm sürüyordu, öyle ki “erkek saati”

Bir zamanlar; Rolex, Jaeger-LeCoultre, IWC, Waltham, Smiths ve Zenith gibi ünlü markalar için su ve hava geçirmez saat kasaları yapan bir şirket vardı. En yüksek dağların tepesine çıkan veya dünya hava hız rekoru kıran insanların yanında bulunan ve tarih yazan saatlerin kasalarını yapan Dennison isimli şirket 1967’de kapılarını kapattı.  

Dennison şirketinin kuruluşu 1874’e kadar uzanıyor ama ondan öncesi de var. 6 Mart 1812’de ABD’de doğan Aaron Lufkin Dennison (ALD) bir ayakkabıcının oğluydu ama aklı fikri mekanik araçlarda olduğundan 1830’da Brunswick’te saat yapımcısı, silah ustası olan ve kuyumculuk yapan James Carey’in yanına çırak olarak verildi. Sonra ABD’nin en iyi saat ustalarından Tubal Hone’dan dersler aldı.  

Dennison saat üretme hevesine kapılınca, ortaklar buldu ve İngiliz tarzı saat üretimine başladı. Bu şirket iflas edince ileride Waltham adını alan ünlü şirketin kurucularından biri oldu. Waltham, Amerikan iç savaşı sırasında askerlere saat satarak büyük başarı elde etti. Buna rağmen ALD anlaşmazlıklar

Mimarlık ile saat tasarımı arasında güçlü bağlar var. Saatçilik tarihinin en ünlü saatlerinden bazılarını ya mimarlar tasarladı ya da tasarımcılar mimarlık tarihinin ünlü yapılarından ilham aldı. Rolex King Midas bu tarz saatlerin en bilinen örneğidir. King Midas, biçim olarak Atina’nın tarihi Akropolis tepesinde bulunan Parthenon tapınağından ilham aldı. Başka bağlantılar da var: Bir okul ve sanat/zanaat akımı olarak 1919’da hayata geçen Bauhaus felsefesi de Junghans, Nomos ve Hermès gibi birçok saat markasının ürettiği saate ilham verdi.

Mimar Asier Mateo tarafından kurulan, sadece mimarların tasarladığı saatler üreten Lebond adında bir saat markası bile var. Lebond için geçtiğimiz yıl Pritzker ödüllü Portekizli mimar Álvaro Siza, kendi eseri Leça Yüzme Havuzu’ndan (1966) ilham alan Siza isimli bir model tasarlamıştı. Bu yıl ise Portekizli başka bir mimar Eduardo Souto de Moura, kadran düzeni, mekanizma ve kurma kolunun 30° açıyla yerleştirildiği bir başka saat tasarladı.

Tapınakların görkemli silüetleri

Gördüğü her şeyi ve aklına gelen her şeyi yazdı.

Çağdaş Alman edebiyatı yazarlarından Wilhelm Genazino, günlük rutini belli biriydi: Hemen her sabah evden çıktığında önce bir gazete alır sonra yakındaki bir kafede oturup okumaya başlar, notlar alırdı. Ardından uzun bir yürüyüşe çıkar ve bu arada küçük kağıtlara not almaya devam ederdi. Cep telefonu yoktu, hiç olmadı.

Binlerce not tutan Genazino 2014’te bir röportajda bu kayıtlardan söz ediyor: “Yaklaşık 30 yıldır not tutuyorum. Bu benim çalışma yöntemim. Yani bir fikrim olduğunda, bir keşif veya gözlem yaptığımda, bunu bir kâğıt parçasına yazıyorum, tarih ekliyor ve bir sıra numarası veriyorum. Bir kitap yazdığım zaman da notların olduğu klasörleri karıştırıyorum.”

Genazino küçük kâğıtlara yazdığı notları kendine has bir kodlama sistemiyle A4 boyutundaki kâğıtlara aktarıyordu, yıllar geçtikçe, tuttuğu notlar birikti. Yazar 12 Aralık 2018’de vefat ettiğinde geride 38 klasör ve 7 bin A4 sayfası bulundu. Bu devasa arşiv aslında bir

Peçevili İbrahim Efendi (1574-1649) beylerbeyliği, sancak beyliği ve eyalet defterdarlığı gibi çeşitli görevlerde bulundu. İbrahim Efendi bir dönem “paşa” unvanı ile anılsa da kendisi daha çok Osmanlı tarihçisi olarak hafızalara kazınmıştır. İbrahim Efendi’nin yazdığı Peçevî Tarihi, Kanunî Sultan Süleyman’ın tahta çıktığı 1520 tarihinde başlar IV. Murad’ın vefatıyla (8 Şubat 1640) biter. Kısa öyküler de içeren Peçevî Tarihi’nin en iyi okurlarından biri Reşad Ekrem Koçu’dur. Koçu, Peçevî Tarihi’nde okuduğu Kapıağası Gazanfer Ağa’nın koyun saatinden söz eden bir öyküyü hem ünlü İstanbul Ansiklopedisi hem de Tarihimizde Garip Vakalar isimli kitabında yazar.

Aslen Venedikli olan Gazanfer Ağa, 16. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Sarayı’nın en güçlü kişilerinden biriydi. Gazanfer Ağa, kardeşiyle birlikte şehzadeliği döneminde Sultan II. Selim’in (1524-1574) hizmetindeydi. Şehzade Selim 1566’da tahta çıktığında iki kardeşi yanına

8 Muharrem Cuma veya 1 Ağustos 1664 sabah saatleri, Avusturya ile Macaristan arasında, Rába (Raab) ile Lafnitz nehrinin birleştiği yerde, Vezîriâzam Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Habsburg orduları başkomutanı Raimondo Montecúccoli’nin yönettiği müttefik ordusuyla karşılaştı.

Müttefik kuvvetleri 24 Eylül 1663’te Uyvar Kalesi fethedilince Avusturya’nın yardımına koşan Almanya (Brandenburg, Bavyera, Ren Birliği ve Saksonya), İspanya ve Fransa’dan gelen askerlerden oluşuyordu. Kaplan Mustafa Paşa, İsmail Paşa ve Gürcü Mehmed Paşa’nın yönettiği öncü Osmanlı birlikleri nehrin karşı tarafına geçti ve ilk hücumu Alman birliklerine karşı gerçekleştirdi. Fâzıl Ahmed Paşa komutasındaki birlikler de karşı yakaya geçmeye başlayınca paniğe kapılan Alman birlikleri kaçmaya başladı. İlk zaferin verdiği aşırı güvenle Mogersdorf’a kadar hızla ilerleyen Osmanlı birlikleri ele geçirilen karargâhı yağmalamaya başladı. Fakat bu sefer nehri geçmekte olan ana Osmanlı ordusundan ayrı

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın muazzam eseri Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün bir yerinde romanın kahramanlarından Hayri İrdal saatleri özelliklerine göre sınıflandırırken işin içine insanları da katar: “Saatler de böyledir. Sahiplerinin mizaçlarındaki ağırlığa, canı tezliğe, evlilik hayatlarına ve siyasî akidelerine göre yürüyüşlerini ister istemez değiştirirler. Bilhassa bizim gibi üst üste inkılâplar yapmış, türlü zümreleri ve nesilleri geride bırakarak, doludizgin ilerlemiş bir cemiyette bu sonuncusuna, yani az çok siyasî şekline rastlamak gayet tabiîdir. Bu siyasî akîdeler ise çok defa şu veya bu sebeple gizlenen şeylerdir. Hiç kimse ortada o kadar kanun müeyyidesi varken elbette durduğu yerde, ‘Benim düşüncem şudur’ diye bağırmaz. Yahut gizli bir yerde bağırır. İşte bu gizlenmelerin, mizaç ve inanç ayrılıklarının kendilerini bilhassa gösterdikleri yer saatlerimizdir.”

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün evrensel olduğunu gösteren bu paragrafta saati