İlaçları nasıl kullanmalıyız?

Dr. Hasan İnsel

İlaç etkileşimleri, aynı anda alınan başka bir ilaç veya aynı anda alınan bir besin nedeniyle, ilacın, beklenen etkilerinde oluşan değişikliklerdir.

İlaç etkileşimleri bazen faydalı olsa da bunlar, genelde istenmeyen durumlardır ve zararlıdır. İlaç etkileşimleri ilacın etkilerini artırabilir, azaltabilir ya da yan etkileri ağırlaştırabilir.
İlaçların test aşamasında birçok ilaç ve besinlerle etkileşimleri tespit edilir. Bunlar gerçek hayatta da oluşabilir ve önlemek için ilaçların bilinçli bir şekilde kullanılması gerekir. Birbirinden haberi olamayan birden fazla doktorun gözetimi altında bulunan hastalar, en yüksek risk grubundadır. Bir ilaç diğer ilacın etkisini iki katına çıkarabilir veya onun emilim, metabolizma ve atım hızını değiştirebilir, etkisini çok azaltabilir.

Herhangi bir ilaç alırken bu ilaca başka bir ilaç ilave edilecekse, bunu mutlaka doktorunuz yapmalı veya eczacınıza danışmalısınız. Bazen aynı anda alınan iki ilaç, benzer etkiler oluşturur ve tedavi edici etki iki katına çıkar. Bir kişi aynı etkin maddeye sahip iki ilacı bilmeden aynı anda kullanabilir. İsimleri çok farklı olup içlerinde aynı madde olan bir çok ilaç vardır. Daha da sıklıkla, benzer, ancak tamamen aynı olmayan iki ilaç beraber alınır. Bazen doktorlar buna etkiyi arttırmak için başvururlar. Örneğin doktorlar kontrolü güç kan basıncı yüksekliğinde iki yüksek tansiyonu düşüren ilacı beraber yazarlar. Kanseri tedavi ederken doktorlar bazen daha güçlü etki elde etmek için birden fazla ilaç uygularlar. Bu arada en büyük tehlike, farklı doktorların benzer ilaçları bilmeden reçetelediklerinde görülür, hastalar sıklıkla ayıp olmasın diye başka bir doktora gittiklerini gizlerler ve iki doktorun yazdığı aynı etkili ilacı, nasıl olsa farklıdır diye birlikte kullanırlar. Bazen de bilmeden karşıt etki gösteren iki ilaç aynı anda kullanılır, bu durumda ilaçların etkileri çarpışır. Örneğin ağrı kesici olarak alınan bazı antienflamatuar ilaçlar vücudun tuz ve sıvı tutmasına neden olur, idrar söktürücüler ise vücuttaki tuz ve sıvının atılmasını sağlar. Bu ilaçlar beraber alındığında karşıt etki gösterir.

Aç mı yoksa tok karna mı?

Ağızdan alınan ilaçlar mide veya ince barsağın cidarından emilir. Bazen besinler veya diğer bir ilaç, öbür ilacın emilimini azaltabilir. Örneğin bir antibiyotik olan tetrasiklin kalsiyum veya kalsiyum içeren süt ve süt ürünleri alındıktan sonraki bir saat içinde alınırsa, yeterli derecede emilemez ve etkisi azalır. İlacın aç veya tok karnına alınması veya ilaç alındıktan sonra bir süre besin alınmaması veya ilaçların iki saat arayla alınması gibi önerilere uymak ilaçların etkilerinden tam yararlanmak veya istenmeyen etkileri önlemek bakımından önemlidir.

Sigara ve greyfurta dikkat

Sigara içmek de bazı ilaçların etkilerini değiştirebilir. Sigara dumanındaki kimyasal maddeler, karaciğerdeki bazı enzimlerinin aktivitesini arttırabilir. Bu, sigara kulanımının, neden bazı ağrı kesicilerin ve akciğer problemlerinde kullanılan bazı ilaçların etkinliğini azalttığını açıklar.

Greyfurt suyu da birçok ilacın metabolizmasını etkilemektedir. Bu nedenle, ilaç kullanan hastaların greyfurt suyu içmemesi veya bu durumu mutlaka doktorlarına danışmaları gerekir. Greyfurt suyunun etkisi bazen 24 saat sürmektedir, sabah greyfurt suyu içer, akşam da ilacımı alırım demek doğru değildir.
Bir ilaç diğer bir ilacın böbrekler tarafından atılma hızını etkileyebilir. Örneğin bazı ilaçlar, idrarın asitliğini değiştirirerek diğer ilaçların atılımını etkiler. Büyük dozlarda C vitamini de, bu şekilde bazı ilaçların atılımında değişikliğe yol açabilir.

Çoğu ilaç vücutta dolaşır; bu etkilerini çoğunlukla belli bir organ veya sistemde gösterse de diğer organ ve sistemleri de etkiler. Akciğerdeki hastalık nedeniyle alınan bir ilaç, kalbi etkileyebilir veya soğuk algınlığı için alınan bir ilaç, gözleri etkileyebilir. Şeker hastalığı, yüksek veya düşük tansiyon, göz tansiyonu, prostat büyümesi, mesane raahtsızlıkları, kalp hastalıkları ve aritmi, kan pıhtılaşmasıyla ilgili durumlar ve astım gibi hastalıklar, ilaçların etkileşimlerinden kolay etkilenir.

İlaç etkileşimleri riskini nasıl azaltabilirsiniz?

Yeni bir ilaç kullanmaya başlamadan önce, doktorunuza danışın.
Aldığınız tüm ilaçların bir listesini hazırlayın ve bu listeyi doktorla düzenli olarak görüşün. Geçirdiğiniz tüm hastalıkların bir listesini hazırlayın ve bu listeyi doktorunuzla düzenli olarak görüşün. Bu listeyi sık aralıklarla güncelleyin.

Bütün reçetelerinizi eczacıya götürün ve ilaçlarınız bilgi alın.
Yazılan tüm ilaçların verilme amacını ve etkilerini öğrenin.
İlaçların olası yan etkileri hakkında bilgi edinin.
İlaçların nasıl alınacağını, günün hangi saatinde alacağınızı ve diğer ilaçlarla aynı anda alınıp alınamayacaklarını öğrenin.
Aç karnına, tok karnına, yemek arası gibi ilaçların yemeklerle alınma durumunu öğrenin ve uygulayın.
İlaçların kullanımı hakkında doktorunuza veya eczacınıza danışın, bunların başka ilaç ve besinlerle etkileşimlerini öğrenin.
İlaç kullanırken önerilen talimatlara uyun.
İlaç kullanımıyla ilgili olabilecek herhangi bir semptom hakkında eczacı veya doktorunuzla görüşün.