Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) nedir?

Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) bireylerin obsesyon olarak adlandırılan sürekli bir biçimde tekrarlayan düşüncelere sahip olması ve bu düşüncenin verdiği sorunlardan kurtulabilmek, rahatlamak amacıyla kompülsiyon adı verilen sürekli tekrar eden davranışları sergilemesiyle oluşan bir durumdur. OKB tanı kriterlerine göre obsesyonlar; kimi zaman istenmeden gelen, kişilerde genelde kaygıya yol açan tekrar eden düşünceler, dürtülerdir. Kişinin obsesyona bir tepki olarak uygulaması gereken katı kurallara göre yineleyici davranışları örneğim; el yıkama, düzene koyma, kontrol etme) veya dua etme, sayı sayma gibi zihinsel eylemleri oluşabilmektedir. Stres yaratan bu takıntılı düşüncelerin (obsesyonlar) oluşturduğu kaygıyı azaltabilmek için birey takıntılı davranışlar sergiler. Burada kişi simetri gereksinimini ve düzeni korumak isteyebilecek ve muhtemelen hayatındaki diğer alanlara da yansıtılacaktır. Örneğin eve gelen misafirlerin dışarıdan mikrop taşıyacağını düşünen OKB tanılı bir birey misafirler ile genelde dışarıda buluşmakta ya da gelip gittikten sonra evi her defasında çamaşır suyu ile temizlemektedir. Kütüphanede çalışan başka bir OKB tanılı birey orada kitapları büyükten küçüğe sıralamak isteyebilir ve mesaisinin büyük bir kısmını bu düzeni sağlamak uğruna harcayıp, yapması gereken diğer işleri aksatabilir. Davranışlar ya da bu zihinsel eylemler kişinin sıkıntılarından kurtulmasını, sıkıntılarının azaltılmasını sağlayacak davranışlardır. Bu davranışlar doğrudan tasarlanan şeyle gerçekçi bir biçimde ilişkili olmayabilir ya da çok aşırı düzeyde olabilir. OKB bireyin işlevselliğini bozarak yaşam kalitesini de düşürebilmektedir. Obsesyon, kişinin zihninde engel olamadığı düşünce, fikir ya da dürtüdür. Bu düşünceler insanın isteği dışında, çoğu zaman mantık dışı, yoğun ve rahatsız edicidir. Kişi bu sebeple kompülsiyon gösterir. Kompülsiyon, obsesyonun neden olduğu rahatsız edici durumu ve huzursuzluğu azaltabilmek amacıyla tekrar eden davranışlarıdır. Birçok insanın yaşayabileceği bir örnek verelim: bir gün evden çıktınız ama aklınız evde ütüde kaldı acaba ütüyü fişte unuttunuz mu? Bu durum normal bir durum eve girdiniz ve ütünün fişten çıkarıldığını gördünüz artık içiniz rahat bir şekilde hayatınıza devam ettiniz. Şimdi aynı örneği OKB’si olan bir kişi ile ele alalım bu kişi bir kere eve girip ütüyü fişten çıkardığını görüyor. Fakat yola çıktığı anda aklına yine o rahatsız edici düşünceler geliyor. Acaba televizyonun fişini çekmiş miydi? Tekrar eve giriyor ütü ve televizyon dahil evde bulunan bütün fişlere tekrar ve tekrar bakıyor. Şimdi rahatlamış bir şekilde yola devam edebilir. Burada kişi de kuşku obsesyonunun varlığını görebiliyoruz. En sık görülen bu OKB’de kişi gazı, ocağı, kapıyı, kilit vb. gibi nesnelerin açık olabileceğinden kuşku duyar emin olabilmek için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar. OKB da kişide hastalık bulaşma, temizlik, kuşku, kontrol obsesyonları, cinsel içerikli, dini içerikli, simetri- düzen, dokunma, sayma, biriktirme ve batıl obsesyonlar şeklinde görülebilir.

Peki OKB bireylerde nasıl ortaya çıkar bunun nedeni nedir? 

OKB gelişiminde yapılan çalışmalara göre psikolojik, biyolojik ve genetik faktörlerin bu hastalığın gelişimde rol aldığı görülmüştür (Erol, Kılıç, & Ulusoy, 1998). Çocukluk çağında yaşanan travmalar ve kişilik özellikleri gibi faktörlerde hastalığın gelişimini tetikleyebilmektedir. Çocukluk çağı travmalarına bir parantez açmak gerekirse bu çağda çocuklar cinsel, fiziksel ya da psikolojik travmalar yaşadıklarında ileri dönemlerde yaşanan stres sonucunda OKB’nin gelişiminde bu travmaların rolü önemlidir. Kişilik özellikleri göz önüne alındığında bireylerin titiz, kuralcı, mükemmeliyetçi özelliklere sahip olması OKB’ye yatkın olduğunu göstermektedir.

Belirtilen tanımları okuduğunuzda ve yaklaşık son iki yıldır kovid sürecinde yaşadığımız süreç düşünüldüğünde acaba bende OKB olabilir miyim? Temizlik takıntım var mı? Hep dezenfektan kullanıyorum bir çeşit obsesyon mu oluştu? Şeklinde düşüncelere kapılabilirsiniz. Acaba her takıntılı düşünce OKB midir? Elbette bu tür davranışlar günlük yaşamımızda ve çevremizde yaşanan olaylar sonucunda güvenlik amacıyla yaptığımız eylemlerdir. Hastalık olarak sayılmamalıdır. Bu durumların hastalık sayılabilmesi için günlük yaşamımızda işlevselliğimizi kısıtlayacak veya bozacak kadar şiddetli olması gerekmektedir. Mesela temizlik yapmak bir hastalık sayılmazken hemen her gün, günün her saatinde temizlik yapmak kendine yeterli zamanı ayıramamak hastalık olarak değerlendirilebilir.

OKB’un tedavisi var mıdır? Nasıl tedavi edilir?

Bireylerin günlük hayatını etkileyen işlevselliğini bozan OKB’nin tedavi edilmesi gerekmektedir. Çünkü hastalık kronikleştikçe bireylerin yaşam kalitesini düşürmekte bu durum tedavinin önemini arttırmaktadır. OKB tedavisinde birkaç yöntem vardır. İlaç tedavisinde özellikle serotonin üzerinde etkili olan ilaçlar etkili olduğu görülmektedir. Bilişsel- davranışçı tedavi yönteminin de OKB’da etkili olduğu bilinmektedir. Davranış tedavilerinde obsesif kişide kaygı verici düşünceler vardır. Bu tedavide hedef rahatsızlık veren düşüncelerin oluşturduğu kaygıyı söndürmektir. Bilişsel tedavilerde ise rahatsız edici düşüncelerin meydana getirdiği sorumluluk algısını azaltmak gerekmektedir. Amaç düşünceleri gerçekçi algılamasını azaltmaktır. Bu süreçte kişinin aile ve arkadaş çevresine de birtakım sorumluluklar düşmektedir. Burada yakın çevrenin destekleyici olması gerekmektedir. Bu özellikleri bulunduran bir bireyin özellikle profesyonel bir destek alması gerekmektedir.

Psikolog Dilek Memnun

www.instagram.com/psikolog.dilekmemnun/