Özdenetim kelime anlamı olarak kişinin toplumda işlev görebilmesi amacıyla davranış, duygu ve isteklerini düzenleyebilmesidir. Özdenetim özellikle toplum içerisinde irade başta olmak üzere öz-düzenleme, öz-kontrol biçiminde de kullanılabilmektedir. Kişinin sahip olduğu özdenetim mekanizması benliğin bir parçasıdır. Kişi kendisi ve yaşadığı dünya arasındaki ilişkiyi bu şekilde sağlayabilir. Özdenetim sayesinde bireyler dürtü ve isteklerini kontrol edebilir, eylemlerinin ve kararlarının sorumluluğunu üstlenebilirler. Özdenetim (irade) ise bu istek gücünden meydana gelmektedir.
Bireyler bulundukları ortam ve koşullara göre duygu, düşünce ve davranışlarını düzenleyebilmekte ve ortama uyumlu halde davranabilmektedirler. Çocukluktan itibaren özdenetim becerisi gelişebilmektedir.
Yapılan bir araştırmada özdenetimin önemine vurgulanmaktadır. Okul öncesi çocuklardan oluşan bir grubun önüne şekerlemeler koyulmuştur. Çocuklara bu şekerlemeleri hemen yiyebilecekleri fakat 15 dakika bekleyebilirlerse kendilerine iki şekerleme verileceği belirtilmiştir. 15 dakika ikinci şekerlemeyi almak için bekleyen çocukların yapılan çalışmanın sonucuna göre ileriki yaşlarında şekerlemeyi hemen yiyen çocuklardan daha başarılı oldukları görülmüştür. Araştırma sonucunda da görüldüğü gibi anlık haz almayı erteleyebilen kişilerin yaşamda daha başarılı oldukları görülmüştür.
Özdenetim becerisine sahip bireyler davranışlarını ve düşünceleri kontrol edebilir ve dolayısıyla yaşamda var olan hedeflerine ulaşabilirler. Özdenetim ile genelde hayatımızı daha iyi bir hale getirebilir, yaşamda var olan stresler ile bu şekilde başa çıkabiliriz. Fakat çoğu birey özdenetim konusunda güçlük çekebilir. Özdenetimi zayıf olan bireylerin daha başarısız olduğu görülmüştür.
Peki özdenetim nasıl kazanılır?
Özdenetim becerisinin kazanılması için bireyin hem biyolojik hem de çevresel faktörlerinin etkisi yadsınamaz. Mizaç biyolojik faktörlerden birisidir. Bireylerin kendini düzenleme ve denetleme becerisi mizaca göre şekillenebilir. Bazı bireyler için özdenetimi sağlayabilmek daha zor iken bazıları için daha kolay olabilir. Özellikle çevresel faktörler incelendiğinde ebeveynin yetiştirme tutumu bu alanda öne çıkmaktadır. Eğer bireyi yetiştiren ebeveynin kendini kontrol etme becerisi yüksek ise bireyinde kendini düzenleyebilme başarısının artacağı söylenebilir. Yaş almanın etkisi ile idrak yollarının gelişimi ve çevresel faktörlerinde etkisi ile bireyler bu konuda güçlenebilir. Bu şekilde bireyler kendilerini kontrol etmeye zevk ve haz aldıkları şeyleri erteleyebilme, grup normlarına uyma ve onu düzenleyebilmek için gerekli adımları atabilir. İçgüdüsel istekleri yönetebilmek özdenetim il mümkün olabilir.
Bireyler sahip oldukları özdenetim becerilerini geliştirebilmek adına öncelikle ulaşılabilir bir hedef belirleyebilmelidir. Örneğin kilo vermek isteyen bir bireyi düşünelim akşam yemeğini erken saatte yemek ve devamında atıştırmayı bırakmak gibi bir hedef belirleyebilir. Hedef belirlemenin ardından bireyin kendine inanması önemlidir. Birey bu şekilde kendisini etkileyen olaylar üzerinde kontrolü ve değiştirme gücü olduğu inancını pekiştirmiş olur. Kişinin kendisine inanması hem iç kontrol odağını hem de özgüven artışını sağlayabilecektir. Kendine olan inancı ile hedefe ulaşmak bireyi motive edecek bir unsur olacaktır. Diğer adımda ise birey bağımlı hissettiği ya da arzuladığı bir nesneye ya da davranışa karşı arzusunu erteleme çabasıyla isteğinde düşüş sağlayabilecektir. Bu hazzı erteleme davranışı ile özdenetimi güçlendirebilmek mümkündür. Devamında günlük meditasyon egzersizleri kişinin arzusuna karşı göstereceği direnci arttırabilmesini sağlamaktadır. Uzun vadeli büyük kazançlara odaklanmanın dışında bireylerde odaklanmanın yerini alacak düşünceye ulaşmanın önü meditasyon yöntemi ile açılabilmektedir. Bireyin kendini kontrol etme ve denetimi geliştirme amacıyla günlük pratikte bireyin kurtulmak istediği bağımlılık haline gelen davranışlarının detaylarını yazması önemlidir. Bilinçdışını arzularına yönelik davranışlarına karşı ikna edebilmek adına yazma eyleminin en az otuz gün boyunca düzenli gerçekleştirilmesi önemlidir.
Özdenetim sayesinde belirlenen amaçlara ulaşılabilir. Bireylerin kendi yolunu belirleyebilmesi ve o yolda emin adımlarla gidebiliyor olmak çok önemlidir. Özdenetim sahibi bireyin benlik saygısı, çalışma hayatı kendisine olan inancı eğitimi ilişkileri ve genel sağlığı üzerinde olumlu birtakım etkiler bırakacağını unutmamak gerekmektedir.
Psikolog Dilek Memnun
www.instagram.com/psikolog.dilekmemnun
