Yaz geldi mi?

Havadan Sudan


Geçtiğimiz nisan ayının ortasında Sayın Osman Ulagay köşesinde, serin geçen havalardan şikayetçi olan ve “Bu yıl yaz hiç gelmeyecek mi" diye yakınan insanların umutsuzluklarını yazmıştı. Ben de, halkın havadan sudan konuşurken yaptığı bu tür ilginç veya yanlış yorumlardan bahsetmek için, yaz mevsimine “resmen" girecek olduğumuz haziran ayının son haftasını bekledim.
Sıcaklıklarda alışılmışın dışında bir gidiş olduğunda hemen akla “havalar çıldırdı mı" veya “mevsimler değişiyor mu" gibi sorular geliyor. Bundan medyada “mevsim kayması" ve “mevsimlerin yer değiştirmesi" olarak da sık sık bahsedilmektedir. Son yıllarda da birkaç şiddetli sağanak yağış sonucunda oluşan seller de artık ya “iklim değişikliğine" ya da El Nino’ya bağlanmaktadır...
Öncelikle hava şartları ile iklim birbirine karıştırılmamalıdır: Hava durumu, bizim maruz kaldığımız hava şartları; iklim ise geçmişteki tecrübelere dayanarak beklediğimiz hava şartlarıdır.
Bir yerin iklimini, orada uzun süre hükmeden hava durumları karakterize eder. Buradaki “uzun süre", 100 yılı aşan bir zaman dilimidir. Diğer bir deyişle bir yerin iklimi, normal bir insan ömründen daha uzun bir sürede görülen hava durumlarının bir ortalamasıdır. Böylece bir yerin iklimini belirleyen hava durumları içinde birçok aşırı sıcaklıklar, soğuk hava dalgaları, kuraklıklar, seller ve fırtınalar vardır.
Ayrıca hava şartları, astronomik mevsimlere uymak zorunda da değildir: Takvimlerimizin gösterdiği mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleri, dünyanın güneş etrafındaki hareketlerine göre belirlenmiştir. Böylece 22 Aralık - 21 Mart, kış; 21 Mart - 22 Haziran, ilkbahar; 22 Haziran - 23 Eylül, yaz ve 23 Eylül - 22 Aralık arası sonbahar olarak bilinmektedir. Görüldüğü gibi bir yılı dört eşit parçaya bölen mevsimler belirlenirken ne hava şartları ne de iklim göz önüne alınmıştır. Diğer bir deyişle, havanın astronomik takvimden haberi yoktur! Bu nedenle de, örneğin, resmen yaz mevsiminin başlamasından haftalar sonra havalar hâlâ yeterince ısınmamış olabilir. Genellikle böyle durumlarda kamuoyunda mevsimlerin değil de hava şartlarının “yanlışlığı" üzerinde durulmakta ve iklimin değiştiği şeklinde spekülasyon yapılmaktadır.
Özellikle İstanbul’da ikliminin astronomik takvime uymadığını gösteren, İstanbul iklimi için söylenmiş birçok özdeyiş de vardır. “Hiçbir mevsim hemen gelmez, hemen gitmez", “Benzeye benzeye yaz, benzeye benzeye kış gelir", “İstanbul’un kışı sona kalır", “Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır" bunlardan bazılarıdır. Bu özdeyişlerin ortak yönü “pastırma yazı" gibi hep bir mevsimin diğerine doğru sarkmasını ve gecikmesini tarif etmeleridir.
Gelişmiş ülkelerde astronomik takvimlerin bu yanıltıcı yönü meteorolojik olaylara duyarlılığı fazla olan kimseleri “Meteoroloji Takvimleri" kullanmaya yöneltmektedir.
Sonuç olarak serin ve yağışlı (veya sıcak ve kuru) havalar, normal atmosfer sistemleri tarafından oluşturulmaktadır. Bu tür havalar ile küresel ısınma arasında ilişki kurmak sadece bir spekülasyondur. Ayrıca atmosferde “hava boşluğu" yoktur “türbülans" vardır. Ozon tabakası “delinmemiş"; sadece stratosferik ozon gazında yer yer “seyrelmeler" oluşmuştur. Havanın “ısısı" değil “sıcaklığından" bahsedilebilir. “Basra alçak basınç merkezi" ve “normal hava" diye bir şey de yoktur... Ama, havanın da bir okulu vardır.