İstanbul'da yavrular artışta! Kaldırımda, sahilde görülüyor: Önce yuvaya, sonra kutuya
Doğanın uyandığı bu günlerde canlılar da yeni bir mevsime ve dönüşüme hazırlanıyor. Özellikle İstanbul gibi kıyı şehirlerinde yoğun olarak görülen martılar, bu dönemde çatılara, balkonlara ve uygun gördükleri birçok köşeye yuvalarını yapıyor. Ancak sıkıntı olan şu ki birçoğumuz parkta, kaldırımda ya da sahil kenarında bir yavruyla karşılaştığında ne yapacağını maalesef bilmiyor. İşin uzmanlarına sorduk.
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr - Mayıs ve haziran ayları doğadaki kanatlı canlılarımızdan martılar için yumurtlama, yavru bakımı ve yavruların ilk uçuş dönemi olarak bilinir. Bu dönemlerde yumurtadan çıkan yavrular, çeşitli nedenlerle henüz uçmayı öğrenmeden yuvalarından ayrılabilir ya da yanlışlıkla yuvadan düşebilir. Peki yol kenarında, bir çatının üstünde ya da kamuya açık toplu alanlarda minik bir martı yavrusu görürseniz ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? TEMA Vakfı Mersin İl Temsilciliği, vatandaşları olası bir martı yavrusuyla karşılaşmaları halinde bilinçli olmaya davet ederken, biz de başta martı yavruları olmak üzere bir yavru kuşla karşılaştığına ne yapacağını bilemeyenler için konuyu işin uzmanlarına danıştık.
TÜRKİYE'DE 5 ÇEŞİT MARTI TÜRÜ VAR
Canlıların dünyasına dair yüzeysel bilgiler, bizleri Türkiye'de tek bir tür martı olduğuna dair yanıltabilir ancak Türkiye'de 5 çeşit martı türü bulunuyor. Veteriner hekim Gökçe Coşkun, Türkiye'deki martı türleriyle ilgili şunları söyledi:
"Türkiye'de en yaygın görülen martı türü 'Gümüş martılar (Larus michahellis). Bu martılar özellikle kıyı kesimlerinde yaşamlarını sürdürüyor. Ülkenin iç sularında ve kıyılarında bulunan tür ise 'Kara başlı martı (Chroicocephalus ridibundus) olarak biliniyor. Ege ve Akdeniz kıyılarına baktığımızda ise bizleri 'Ak gagalı martı (Ichthyaetus melanocephalus)' türü karşılıyor. 'Karabaş martılar (Larus fuscus)' ise göç zamanında yalnızca bazı kıyılarda gözleniyor. Türü hiç fark etmeksizin bütün martı türleri, ölü hayvanları ve artık gıdaları temizleyerek ekosistemin doğal dengesini sağlıyor. Aynı zamanda bazı türlerin, balık popülasyonlarını da dengeleyici bir rol oynadığı biliniyor."
Veteriner hekim Gökçe Coşkun yavru bir kuşla karşılaşıldığında en sık yapılan hatanın insanla fazla temas ettirilmesi, ışıklı ve gürültülü ortamlarda tutulması olduğunu söyledi. Ayrıca bilinçsiz bir şekilde yavru kuşlara pişmiş yemek, ekmek gibi uygun olmayan gıdaların verildiğini, bir kutu içine su ya da mama konduğunu ve bunların yapılmaması gerektiğini ekledi. Bu tür müdahalelerin yavrunun tüylerinin ıslanmasına, yıpranmasına ve daha fazla stres yaşamasına neden olacağını ileten Gökçe Coşkun, "Bu nedenle, uzman görüşü alınmadan hiçbir şekilde besleme yapılmamalı" açıklamasında bulundu.
YAVRU MARTI GÖRDÜĞÜMÜZDE İLK NE YAPMALIYIZ?
Öyleyse bir martı yavrusuyla karşılaşmamız halinde ne yapmamız gerekiyor? Veteriner hekim Gökçe Coşkun, "Mümkünse yavruyu tekrar yuvasına yerleştirmeye çalışmalısınız. Bu konuda itfaiye ekiplerinden yardım almak faydalı olabilir. Ancak yuvası bulunamazsa, yavruyu temiz bir karton kutuya koyup sessiz ve sakin bir ortama almak gerekir. Ardından en kısa sürede uzman kişilere ulaşmanız önemli. Bu noktada ilk başvurulması gereken yerler Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlükleri ya da bu konuda deneyimli veteriner hekimlerdir. Eğer karşınızdaki bir yavruysa, öncelikle yuvasının yerini tespit etmeye çalışın. Eğer yuvası bulunuyorsa ve erişim mümkünse, yavruyu dikkatlice yerine koyun" dedi. Ebeveyn kuşların yavrularını taşıyamayabileceklerini ileten Coşkun, "Eğer yuvaya konulamıyorsa, özel bakıma ihtiyacı var demektir. Kendi başınıza, uzman görüşü almadan su veya gıda vermeyin. Yavrunun insana alışmaması ve doğal gelişiminin sağlanması açısından bu çok önemli" diye konuştu.
Gökçe Coşkun martı yavruları başta olmak üzere diğer kuşların da yardıma ihtiyacı olup olmadığını nasıl anlayabileceğimize dair tüyolar verdi. Eğer yavrunun ebeveynleri görünürde yoksa, bulunduğu yerde uzun süre hareketsiz kalıyorsa, açık yara, kırık ya da kanat problemi varsa yardıma ihtiyacı olabileceğini ekledi. Göç yorgunu kuşların da genellikle hareketsiz olduğunu, kaçamayacaklarını ve bu nedenle yardıma ihtiyacı olabileceği konusunda uyarıda bulundu.
Martı yavrularını korumak için alınan önlemler aslında tüm kuş türleri dahası tüm canlılar için uygulanmalı. Gökçe Coşkun, martıların yaşam alanlarının daralmasına sebep olan en büyük insan kaynaklı tehditlerin plansız kentleşme ve kıyı dolgu çalışmaları, katı atık yönetimindeki eksiklikler, plastik ve kimyasal atıklarla kirlenen denizler, aşırı avlanma nedeniyle azalan balık popülasyonları, turizm baskısıyla üreme alanlarının bozulması olduğunu söyledi. Coşkun, tüm bu faktörlerin martıların doğal davranışlarını ve üreme başarılarını doğrudan etkileyerek uzun vadede popülasyonlarında azalmaya yol açabileceği konusuna vurgu yaptı.
BÜYÜKŞEHİRLERDE EN ÇOK CAM DUVARLARA ÇARPIYORLAR
Gelelim büyükşehirlerdeki kuşları korumak adına yapılması gerekenlere. Kentleşmenin en yaygın olduğu büyükşehirler canlılar için çoğu zaman yaşamlarını tehdit eden yerler olarak bilinir. Büyükşehirlerde kuşlar en çok cam duvarlara çarpar, trafik kazaları ve gece ışık kirliliği nedeniyle zarar görebilir. Özellikle göç eden türler için şehirler, birer tehlike tuzağına dönüşebilir. Bu nedenle Gökçe Coşkun, "Kent yaşamında kuşlarla iç içe olduğumuzu unutmadan, binaların cam yüzeylerinin kuş dostu hale getirilmesi, gece ışıklarının azaltılması ve yeşil alanların korunması büyük önem taşıyor. Şehirleşme süreçlerinde ekolojik restorasyona yer verilirse, yaban hayatına verilen zarar azaltılır ve yardıma muhtaç hayvanlarla karşılaşma oranı da düşer" diyerek herkesi daha bilinçli olmaya davet etti.
Yaban hayatı fotoğrafçısı, kuş gözlemcisi Alper Tüydeş'e göre de büyükşehirlerdeki birçok kuş mevcut şartlardan olumsuz şekilde etkileniyor. Şehirlerin kuşlar için de bir yaşam alanına dönüştüğünü ileten Tüydeş, yüksek binaların teperine yuva yapan gökdoğanlar, ebabiller, kırlangıçlardan bahsetti. Alper Tüydeş, "Şehirlerimizin sokaklarını kargalar, kumrular ve serçelerle paylaşıyoruz. Parklar ve bahçeler karatavuklar, kızılgerdanlar gibi ötücü kuşlara ev sahipliği yapıyor. Bu aslında şehirlerimizde bir yaban hayatının olduğunun en büyük kanıtı. Bu farkındalığın kazanılmaması kuşların yaşamını korumak adına yeterli aksiyonu almadığımız anlamına geliyor" diyor.
KONTROLSÜZ MARTI ARTIŞI BİR TEHDİT Mİ?
Bütün kuş türleri için tehlikeli sayılabilecek şehir hayatını martılar içinde değerlendiren Alper Tüydeş, "Çöplerin daha ulaşılabilir olması yani atıkların fazlalaşması, evcil hayvanların şehir içinde beslenmesiyle martı popülasyonunda bir artış yaşandı. Böylece martılar kuşlar arasında baskın bir tür haline geldi. Ancak martıların çoğalması doğal dengede bir bozukluğa da sebep oldu. Sayıca çok olan et obur martılar İstanbul denizine göç döneminde gelmiş ve yorgun düşmüş göçmen kuşların yaşamını tehdit etmeye başladı. Şehirden aldıkları destekle kontrolsüz bir şekilde üreyen ve çoğalan martılar ekosistemdeki doğal dengede bazı sarsıntılara sebep oldu" diyerek konunun başka bir boyutuna da dikkat çekti.
