Heyelan nedir, nasıl oluşur? Nerelerde heyelan görülür?

Heyelan, yer göçmesi ya da zemin kayması olarak isimlendirilen kütle hareketleridir. Teknik olarak kaydırıcı kuvvetlerin, direnen kuvvetlere galip gelmesi durumunda oluşmaktadır. Bu hareket, genellikle aşağı ve dışa doğru olmaktadır.

Heyelan Nedir?

Heyelan, yer kayması olarak da bilinen bir doğa olayıdır. Bu kapsamda; yamaç tetikleyici faktörler sonucunda toprak ve taşların olduğu kısımdan sıyrılarak, aşağı doğru hareket etmektedir. Bu doğa olayları büyüklüğüne göre son derece riskli olabilmektedir. Yapılan büyük heyelan kayıtları, can ve mal kaybının hangi seviyelere ulaşabileceği konusunda oldukça bilgi vermektedir. Bu kapsamda Türkiye’de 1988 yılında olan Trabzon heyelanı ve 1995 yılında olan Isparta heyelanında onlarca can kaybı yaşandığı görülmektedir.

Heyelan Nasıl Oluşur?

Heyelan farklı dış etkilerden sonucunda tetiklenen bir olaydır. Buna göre; kuvvetli eğim, aşırı yağış, zemin özellikleri, tabakalanma, beşerî çalışmalar ve yer çekimi kaymayı etkileyen başlıca faktörler arasındadır. Bunlar arasından eğim, heyelanlara sebep olan en önemli faktör olarak kabul edilmektedir. Yamacın ya da şevin eğimi arttıkça kütlenin hareketi kolaylaşmaktadır. Türkiye’de özellikle Karadeniz kesiminde görülen heyelanların temel sebebi yamaç eğimidir.

Yağış ve yeraltı suları, heyelan oluşmasını tetikleyen ikinci büyük etmendir. Zemin boşluklarına sızan su, taneciklerin sürtünmesini azaltarak, kaymayı kolaylaştırmaktadır. Bu sebeple yağışlı mevsimlerde heyelan oluşma riski doğrudan artış göstermektedir. Zemin özellikleri ve tabakalanma benzer sebeplerle heyelanı tetiklemektedir. Zeminin su alan bir yapısı varsa ya da tabakalar yamaca paralel bir eğime sahipse, bu da heyelanı tetiklemektedir.

Heyelanı tetikleyen nedenler yalnızca doğa olayları değildir. Heyelana elverişli bir bölgede yapılan inşaat çalışmaları da zeminin kayma riskini etkilemektedir. Bu sebeple; yol, tünel ya da baraj çalışmalarında önlem alınmadığı taktirde sık sık heyelan ile karşılaşılmaktadır.

Nerelerde Heyelan Görülür?

Heyelan; dik yamaçlarda, zayıf zeminlerde, aşırı yağış alan bölgelerde ve inşaat çalışması yapılan riskli alanlarda oluşabilmektedir. Bu olaya özellikle; Hindistan, Çin ve Pakistan’da sık sık rastlanılmaktadır. Türkiye’nin yamaçlarında da heyelan riski taşıyan alanlar yer almaktadır. Ancak heyelandan korunmak için yapılabilecek bazı yöntemler bulunmaktadır. Bu kapsamda yapılacak ilk şey; heyelan riskinin fazla olduğu bölümleri yerleşime açmamaktır.

Özellikle dik yamaçlara açılacak drenaj kanalları da zeminin aşırı su almasını engellemektedir. Dik yamaçlardaki riski azaltmanın bir diğer yolu da yamaç eğiminin yatırılarak kontrol altına alınmasıdır. Heyelan bölgesi olarak belirtilen alanlarda yapılan inşaat çalışmalarına gerekli önlemler alınarak başlanmalı, gerekirse şev topuklarına ağırlık konulmalı ya da istinat duvarları yapılmalıdır.