Pakistan’da KADIN olmak çok zor

Kadınlar sosyal ve siyasal açıdan yoksunluk çekiyor. Okuma yazma oranları yüzde 20’lerde kaldı. Çalışanların sayısı binde 5’i geçmiyor. Başlık parası ise yok


Pakistan. Bir yanda İslam Cumhuriyeti, diğer yanda egzotik renklerin ülkesi. Kalabalık, hareketli sokaklar, açık pazarlar, nemli bir sıcak. Afganistan, Hindistan, İran ve Çin’le komşu olan Pakistan, belki de komşularının tüm kültürlerini de içinde taşıyor.
Pakistan 796 bin kilometre kare ile yaklaşık Türkiye büyüklüğünde. Ancak kişi başına düşen 450 dolar gibi çok düşük milli geliri ve 141 milyon nüfusu ile halen hem ekonomik hem de teknolojik alanlarda çok geri kalmış bir ülke.
Son dönemlerde 12 Ekim’de darbe yaparak yönetimi ele geçiren General Pervez Müşerref’le ilgili haberlerle tanınan Pakistan’da kadın, sosyal ve siyasal açıdan büyük yoksunluklar çekiyor. Pakistan’da kadın, miras söz konusu olduğu zaman erkeğin sekizde biri kadar paya, şahitlik söz konusu olduğunda da erkeğin yarısı kadar söz hakkına sahip. Pakistan toplumu, her ne kadar laik Türkiye Cumhuriyeti’ne benzeme özlemini dile getirse de, bir İslam Cumhuriyeti olma özelliğini yitirememiş.
Ancak Pakistan’da gelişen şehirler ve bölgeler arasında, kadının yeri, yaşam biçimi ve rolleri de değişiklik gösteriyor.

Hukukta kadın yok

Öncelikle ülkede kadınla ilgili bazı genel özelliklerin dile getirilmesi gerekiyor. Pakistan’da kadının mirastan elde edeceği hak, erkek kardeşlerin sekizde biri. Boşanırken, imam nikahı sırasında kendisi için biçilen değer kadar para alabiliyor.
Kadınlarda okuma yazma oranı yüzde 20’lerde kalıyor. Çalışan kadın sayısı ise toplam kadın nüfusunun binde 5’i kadar. Tabii ki şahitlikte, bir erkeğe karşı iki kadının tanıklığı gerekiyor.
Bu, Pakistan’da kadının hukuki yerini tanımlama açısından önemli bir gösterge. Bir de sokağa çıktığınızda gördüğünüz kadın nüfusu var.
Pakistan’da kadın olmayı biraz kendi gezimizden özetlemek daha doğru olur aslında.

Hatlar görülmeyecek

Pakistan’a Tekser firması ile şirketin Kuzey Batı Eyaleti’ndeki su kanalı projesini gezmek için gittik. Gitmeden önce üç kadın gazeteciye uzun kollu, bol ve uzun bluzlar, etek veya hatları göstermeyen pantolonlar giymeleri konusunda uyarıda bulunuldu.
Bir de omuzumuzda bir eşarp tutacak, her gittiğiniz mekanda her an başlayabilecek ezan sesine karşı hazırlıklı olacaktık. Karaçi’de uçaktan iner inmez, gerçekten de halkın gözleri üzerimize dikildi. Firma yetkilileri tedirgindi. Bizleri apar topar, koşar adım arabalara bindirip otele götürdüler. İlk uyarı “Sakın tek başınıza sokağa çıkmayın" oldu.
İlk gün Karaçi’deydik. Karaçi, Pakistan’ın liman kenti olma özelliği ve 12 milyon nüfusu ile en büyük ve en zengin kentlerinden biri. Açık pazarlar, hızla giden arabalar, bulvarlar, koşuşturan insanlarla tipik bir liman kenti.
Karaçi’de kadınları izledik. Kentin ekonomik gelişmişliği ile paralel olarak sokaklarda kadın çoktu. Ancak kıyafetler aynı. “Salvar kamis" adı verilen, uzun diz boyunda tunik bluz, altında pantolon ve başta uzun bir örtüden oluşan üç parçalı kıyafet halkın geleneksel giysisi. Hemen hemen tüm kadınların üzerinde, rengarenk salvar kamisler var. Ancak kıyafetin gösterişi ekonomik durumla da paralel.

Zengin kadın gösterişli

Büyük otellerde ve lüks marketlerde gösterişli kadınları görebiliyorsunuz. Kıyafetlerde dekolte var. Başlar açık, giyisiler daha gösterişli ve rengarenk. Ancak bu kesim nüfusun ancak yüzde 1’ini oluşturuyor.
Sokakta ise genel olarak beyaz pamukluyla yapılan kıyafetleriyle, başı önünde kadınları izliyorsunuz. Tek tük kadın şoförler var.
Biz alışveriş için halkın arasına karıştık. Girdiğimiz büyük çarşılardan biri de daha çok gelin kıyafetlerinin satıldığı yerel bir pasajdı. Firma yetkilileri yanımızdan ayrılmıyor, çok dikkatli olmamız konusunda sık sık uyarıda bulunuyorlardı.
Gelinlik alışverişi yapan yaşlı kadınların anlattığına göre, Pakistan’da gelinliği kız seçmezmiş. Erkek tarafının yaşlı kadınları kızın yerine kumaşı alır, gelinliği diktirirmiş.
Aslında bunları öğrenmek çok kolay olmuyor. Üstünüzdeki kıyafet kapalı olsa da pantolon ve gömlekten oluşan kıyafetiniz, elinizdeki fotoğraf makinaları ve açık başınız, kadınların eleştirel bakışlarına neden oluyor. Soruları yanıtlamamak konusunda çok katılar. Etrafımızda ise firma yetkililerinin tüm koruma çabalarına karşı erkek grupları geziyordu.

Yüzler kapalı, sokak yasak

Gezimizin ikinci gününde, Pakistan’ın Kuzey Batı Eyaleti’ndeki Tekser firmasının su kanallarını gezmeye gittik. İki saatlik uçak yolculuğu sonunda oldukça fakir, kurak ve gelişmemiş bir bölgeye indik. Ciplerle su kanallarının yapıldığı bölgeye ve firmanın şantiyesine götürüldük. Geçtiğimiz küçük yerleşim birimleri bölgenin fakirliğini ve geri kalmışlığını gözler önüne seriyordu. Toprak evler, kuru dallardan yapılmış çardaklar içinde iş yerleri, sokaklarda akan lağım suları, el arabalarında satılan yiyecekler ve elektriği, suyu olmayan köyler. Buralarda duramadık. Tehlikeli olurmuş. Biz kadınların içinde bulunduğu araç, köylerden son hızla geçirilirken sokaklarda hiç kadın olmadığını gördük. Görebildiğimiz kadınların yüzleri ise peçeyle kapalıydı. Siyah çarşaf değil, ama kafes şeklinde örtüler vardı.
Kadınların yüzlerine örttükleri kafes biçimindeki o örtülere burka deniyormuş. Bu bölgede kadınlar sabah saat 9.00 ile 11.00 arasında sokağa çıkarmış. Ondan sonra meydan erkeklere kalıyor.

Başkent çağdaş görünümlü

Gezimizin üçüncü günü İslamabad’daydık. Islamabad sonradan kurulmuş, büyük modern binaları, geniş bulvarlarıyla modern bir kent. Sokakta araba kullanan kadınlar, çalışan kadınlar görmek mümkün. Yüzler açık, modern çizgiler hakim. Biraz sohbet etmek istedik. Burada Karaçi’ye göre daha şanslıydık. Kadınların en azından yarısı bizimle sohbet etmeyi, fotoğraf çektirmeyi kabul etti. Biz üç kadın gazeteci de burada biraz nefes aldık. En azından otelin etrafında yalnız gezebiliyor, sokakta biraz daha rahat dolaşabiliyorduk. Başkent ayrıca üniversite ve diğer eğitim kurumlarıyla da öne çıkan bir yer. Buna paralel olarak da kadının çağdaş görünüme bürünebildiği bir bölge.