Yarık Dudak, Yarık Damak

Yarık dudak ve damak deformitesi olarak bilinen durumortalama olarak 1/1000 doğumda görülen ve bebeğin anne karnında gelişimisırasında 8-12. haftalarda görülebilecek gelişim bozukluklarına bağlı olarakortaya çıkan bir anomalidir.

Bu anomali ile doğan bebeklerde erken dönemde görülen(doğumdan sonraki ilk aylar) en büyük problem bu çocukların beslenme zorluğunabağlı olarak gelişimlerinin yavaş olması ve sık üst ve alt solunum yoluenfeksiyonlarıdır. Oldukça sık görülen bu anomali iyi ve düzenli birmultidisipliner ekip yaklaşımıyla tamamen düzeltilebilir ve bu anomali iledoğan çocuklar tamamen normal bir hayat sürerler.

Sebep

Yarık dudak ve damak oluşma nedenleri çok ayrıntılıincelenmiştir ve oluşumunda hem genetik faktörlerin hem de çevresel faktörlerinrol oynadığı görülmüştür. Genetik faktörler tüm yarıkların %5-10’unda roloynarlar. Eğer ailede yarık dudak ve damak anomalisi varsa bebekte de olmariski artmaktadır. Eğer ailede böyle bir hikaye yoksa yarık mutant genler vekromozomal delesyonlarla ya da trisomy D ve trisomy E gibi sendromalanomalilerle birlikte izole genetik anomali ile ortaya çıkabilir. Çevreselfaktörler yarık oluşumunda daha etkin rol oynarlar ve çoğu zaman spesifik birneden bulunamaz. Deneysel olarak kortizon yüksek dozda gebe hayvanlarınyavrularında yarık dudak damak oluşumuna neden olabilir. Yine anneninhamileliğin ilk 3 ayında geçireceği bir kızamıkçık enfeksiyonu yarık oluşumunaneden olur. Sigara içmenin ve bazı vitamin eksikliklerinin de yarık oluşumundaetkisi olduğu gösterilmiştir. Ayrıca sosyoekonomik düzeyin düşük olduğudurumlarda yarık dudak damak görülme riski daha fazladır.

Şu noktanın altı dikkatle çizilmelidir ki; yarık dudak damakoluşumunda ebeveynlerin özellikle annenin pek çok durumda herhangi bir suçuyoktur. Doğumdan sonra böyle bir çocuk dünyaya getirdiği için sıklıkla annebabalar birbirlerini ve kendilerini suçlarlar ancak böyle bir yaklaşım doğruolmadığı gibi çocuğun tedavisinde de hiç bir olumlu etkisi yoktur.

Epidemiyoloji

Dudak damak yarıkları kabaca:

·Saf dudak yarığı : %25 oranında

·Saf damak yarığı: %25 oranında

·Dudak ve damak yarığı birlikte: %50 oranındagörülür.

Dudak ve damak yarığı yaklaşık 1/1000 doğumda görülürkenizole damak yarığı 1/2500 oranında görülür ve dudak damak yarığı erkeklerde 2kat fazla görülürken izole damak yarığı kız çocuklarda 2 kat fazlagörülmektedir. Bunun nedeni de ağız içindeki mezodermal çıkıntıların embriyoneldönemde birleşmesinin kız bebeklerde 1 hafta daha geç olmasıdır ki bumezodermal çıkıntılar birleşmezse yarık damak ortaya çıkar.. Yine yarık damakve dudak uzakdoğulularda daha sık, Afrikalı Amerikalılarda daha nadirken izoleyarık damakta böyle bir ayrım yoktur.

Yarık dudak, damakanomalisinin anatomisi:

·Yarık dudak anomalisi üst dudakta görülür.

·Tek taraflı tam olmayan dudak yarığı

·Tek taraflı tam dudak yarığı

·İki taraflı tam olmayan dudak yarığı

·Bir taraflı tam bir taraflı tam olmayan dudakyarığı

·İki taraflı tam dudak yarığı

·Orta hat dudak yarıkları (nadiren görülür)

Yarık Damak:

·Yumuşak damak yarıkları

·Sert damak yarıkları

·Submukoz yarıklar

·Bifid uvula şeklinde ortaya çıkar. (küçük dilinikiye ayrılması)

Bunlar genel olarak aileler tarafından bilinmesi gerekenyarık dudak ve damak sınıflaması olup Plastik Cerrahlar daha anatomik birsınıflama kullanırlar.

Yarık Dudak Tedavisi

Yarık dudağın cerrahi onarımı yüz hatlarının anatomisininormalleştirmeyi amaçlar. Dudak hem kozmetik hem de fonksiyonel bir organolduğu için sonuç da hem kozmetiği hem de fonksiyonu oluşturmalıdır. Yarıkdudak olgularında her zaman burun deformitesi de görüleceği için amaç çalışandudak kaslarıyla birlikte dudak mukoza ve derisinin simetrik olarak oluşturulması,bu arada fitrum sütunları ve vermillion tüberkülü ile Cupid yayının estetik birşekilde oluşturulması amaçlanır. Burun deliklerinin simetrisi, yeterli birnazal döşeme ve columella uzunluğu ile simetrik ve yeterli bir burun ucuprojeksiyonu ve simetrik burun kanatları burun tedavisindeki amaçlardır.

Operasyon Yaşı

Operasyon yaşı demektense aslında tedaviye başlama zamanıdemek daha doğru olur. Yarık dudak ve damaklı bebeklerin tedavisi doğumdansonra ilk 48 saate başlar. Bazı cerrahlar doğumdan sonraki ilk hafta içindeyarık dudak operasyonunu yaparken bazı cerrahlar bu operasyonu çocuğungelişimini de göz önüne alarak doğumdan sonraki 2-6. aylar arasında yaparlar.Bazı cerrahlar ise asıl dudak operasyonundan önce geçici bir dudak operasyonuyaparak bebeğin anatomik yapılarını asıl operasyona hazırlarlar (lip adhesion).Bu yöntemlerin genellikle birbirlerinden çok büyük farkları yoktur. PlastikCerrah eğitimi sırasında hangi öğretiyi almışsa onu tercih eder. Ailelerin bukonuda telaşlanmasına gerek yoktur. Diğer yandan deformite ne düzeyde olursaolsun bebek, doğumun hemen sonrasında bir ortodontist tarafındandeğerlendirilmeli ve deformitenin tipine göre çeşitli ağız içi veya dışıcihazlar ile anatomik yapıların düzenli bir şekilde gelişmesi sağlanmalıdır. Budeformitenin sık görüldüğü Uzakdoğu’da ameliyat öncesi ortodonti tedavisi çokiyi uygulanırken maalesef yurdumuzda bunun uygulanması ancak belirlimerkezlerde sağlanmaktadır. Ayrıca doğumun hemen ardından bu bebekler bir çocukdoktoru tarafından muayene edilerek ek bir anomali olup olmadığıaraştırılmalıdır. Bu arada ebeveynlere de (özellikle doğum öncesi yarık damakdudak teşhisi koyulmamışsa) psikolojik destek sağlanmalıdır. Bu bebeklerde emmefonksiyonu yeterli olmadığı için anneye bebeğin beslenme şekli (kucakta vekaşık ya da özel biberonla ve yarık damaklı bebeklerde ağız içi obturatorkullanarak) anlatılır.

Ameliyatın ilk hafta içinde yapılması biraz daha zor biryöntemdir. Çünkü bu dönemde bebek henüz stabil değildir ve anestezi yönündenriskler taşır. Ayrıca henüz dudak yapıları da yeterli büyüklüğe ulaşmadığı içinbunlar üzerinde bir operasyon yapmak oldukça zordur. Yarık dudaklı bebeklerdaha çok doğumdan sonraki 2-3 ayda opere edilirler. Operasyon öncesi bebeğinkilosunun artarak gelişme göstermesi önemlidir. Gelişmesi iyi olmayanbebeklerde problem düzelene kadar ameliyat yapmamak en iyisidir. Bebeğinameliyat öncesi tahlilleri yapılarak hemoglobin, hematokrit, kanama pıhtılaşmazamanı gibi kan değerlerinin normal seviyelerde olduğunun gösterilmesigereklidir. Bu vakalar daima genel anestezi altında opere edildikleri içinbebeğin çok iyi bir şekilde ameliyat öncesi hazırlığının yapılması şarttır.

Yarık Dudak OperasyonSonrası Bakım

Hastalar genellikle ameliyat günü ve gecesi hastanede tutulurve ertesi sabah evlerine gönderilir. Bebeklerin beslenmesi ameliyat günündenitibaren olmak üzere kaşıkla oturur pozisyonda beslenme şeklindedir. Kesihatlarının burun akıntıları ve mamalarla kirlenmesi önlenmelidir. Bu amaçlakesiye her gün antibiyotikli pomatlarla pansuman yapılır. Yara hatlarının kurututulması önemlidir. Ameliyat sonrası 5-7. günlerde tüm sütürler alınır.

Yarık Damak Tedavisi

Yarık damakta mevcut anomali ağız ve burun boşluklarının tamolarak birbirine açıldığı tam yarıklardan sadece diş arkında olan yarıklara vesadece yumuşak damakta veya küçük dilde olan yarıklara kadar değişikvaryasyonlar gösterir. Yarık damakta bir durum da submukoz yarıklardır. Buyarıklar ancak plastik cerrahlar tarafından teşhis edilebilen ve burun ile ağızboşlukları arasında bir mukozal perde olan yarıklardır. Ancak bu mukoza altındakaslar birbirinden ayrı olduğu için bebekte rhinolalia aperta veya yarık damakkonuşması denen seslerin burundan çıktığı "hım hım” konuşma olur. Bu bebeklerdede görünen bir yarık olmadığı halde submukoz yarığın tamiri bebeğin ilerdedüzgün bir konuşma gerçekleştirmesi için gereklidir.

Yarık damaktedavisindeki amaçlar:

·Hava ve su geçirmez bir velofaringeal valvoluşturulması

·İşitmenin korunması

·Orta yüz büyümesinin korunması

·Fonksiyonel ve estetik açıdan yeterli bir üstdiş arkı oluşturulması

·İleride düzgün bir konuşmanın sağlanmasıdır.

Operasyon Yaşı

Sadece yarık damağı olan bebeklerde de tedavi doğumdansonraki ilk 48 saatte ortodonti tedavileriyle başlar. Çeşitli intraoralapereyler yarığı küçülterek daha ileride yapılacak ameliyatı kolaylaştırır.Dudak ameliyatında olduğu gibi damak ameliyatında da operasyon yaşı çeşitliöğretilerde değişiktir. Bir grup tedavi yaşı olarak 6. ay uygun derken bir grup12-18 ay arasını uygun bulur. Bunlar çeşitli araştırmalarında gösterdiği gibisadece akademik tartışmalardır ve her grup kendi yaptığı ameliyatın daha iyiolduğunu ileri sürer. Operasyon iyi yapıldığı takdirde aslında çok da önemlideğildir. Yine de plastik cerrahların büyük bir kısmı ameliyat için en az 9 aybeklemek gerektiğini ileri sürer.

Yarık Damak OperasyonSonrası Bakım

Yarık damaklı bebeklerde ameliyat sonrası bakım yarık dudağagöre daha önemli ve zordur. Ameliyat sonrası erken dönemden itibaren ağıziçinden sızıntı tarzında bir kanama olabilir ve bu kanama, asfiksi (boğulma)nedeni olabileceği için iyi takip edilmelidir. Aynı şekilde şişmiş bir dil degeriye kaçarak boğulmaya neden olabilir. Erken dönemde ve en azından ilk 48-72saate bebğin mamaları partiküllü olmamalı ve berrak gıda almalıdır. Başlangıçtabakımı zor olmasına rağmen ağız içindeki kesiler 3-4 gün içinde hızlaiyileşirler.

Yarık dudak ve damak ameliyatları plastik cerrahlartarafından gerçekleştirilen operasyonlardır. Yarık dudak damak ameliyatlarındaailenin beklentileri tamamen kusursuz ve skar (yara izleri) olmayan bir yüz,normal bir burun ve yarık dudak ve damaklı olmayan bir çocuğun konuşabileceğigibi bir konuşma sağlanması olmakla birlikte elde edilen sonuçlar çoğunluklamükemmel olmaktan uzaktır. Özellikle dudak ameliyatlarından sonra yarık olanalanda izlerin kalması kaçınılmazdır. Hastalarda burun deformiteleri mutlaka olurve bu deformiteler gelişim tamamlandıktan sonra (17-18 yaş) estetik burunameliyatına ihtiyaç duyarlar. Damaktaki kapanma tam olmayabilir ve hastalardakonuşma kusurları, yiyeceklerin burundan gelmesi gibi belirtiler görülebilir vehastalar damak protezi kullanmak zorunda kalabilirler. Pek çok hasta doğumdanhemen sonra ortodontik tedavi elde etme şansını bulamadığı için bu türkomplikasyonların görülme olasılığı artar. Bununla birlikte aileler buçocukların tamamen normal olduğunu (deformiteleri dışında) anormal çocuklarolmadıklarını bilmelidirler.

Alternatif Tedavi

Yarık dudak damak ameliyatının alternatifi yoktur. Buameliyatlar çocuğun fonksiyonel ve estetik yönden düzelmesini sağlarlar.Ameliyatların doktorunuz tarafından önerilen yaşlarda uygulanmasıgerekmektedir. Gecikme veya erken yaptırma çeşitli fonksiyonel ve estetikproblemlere yola açabilir. Sadece bifid uvula denen ve yarığın sadece küçükdilde olduğu sınırlı durumlarda operasyon yaptırmasanız da fonksiyonel veestetik bir bozukluk görülmez. Böyle bir deformitede karar aileye bırakılabilirve hastanın genel sağlık durumuna bakılır.